Jakie są współczesne mechanizmy „potworów” w politycznym dyskursie i co mają wspólnego z Pennywise’em?

Pennywise to nie tylko postać z powieści Stephena Kinga, to symbol, który rezonuje z niepokojami współczesnego świata. Jego groteskowy wygląd, w którym przeplatają się cechy klauna, zabójcy dzieci, złośliwego bytu o nadprzyrodzonych zdolnościach, jest złożonym tworem, który przechodzi transformacje w zależności od epoki, w której funkcjonuje. Z perspektywy politycznej i społecznej, ta postać, podobnie jak inne „monstra”, stała się współczesnym narzędziem do opresji, manipulacji i tworzenia lęków, które są niezbędne do utrzymania pewnego porządku społecznego. W tym kontekście, Pennywise nie tylko odzwierciedla ewolucję lęków, ale także sposób, w jaki kultura i polityka kształtują nasze postrzeganie „obcego” i „nieznanego”.

Pojawienie się Pennywise’a w filmie z 2017 roku wprowadza nowy element – potwór żywi się nie tylko strachem, ale strachem wywołanym przez lęk przed obcym. W czasach, gdy prawica, media i politycy szerzą narracje o „niebezpiecznych obcych” i „zagrożeniach zewnętrznych”, Pennywise staje się ucieleśnieniem tych niepokojów. Nowa forma tego potwora jest bezpośrednio związana z lękami społecznymi współczesnej Ameryki, a jego czerwony balon staje się ikonicznym symbolem strachu, który nie jest ograniczony do dzieci, ale dotyczy całych społeczeństw.

Fenomen ten nie jest nowy. Już w XIX wieku, jak zauważa José Monleon, „kultura burżuazyjna” tworzyła lęki, które były wynikiem nierówności społecznych, ale nie do końca uzasadnionych w codziennym życiu. Choć lęki te dotyczyły destrukcji społecznego porządku, to w rzeczywistości nie były one związane z rzeczywistym zagrożeniem. Zmieniający się kontekst neoliberalny sprawia, że te same lęki przekształcają się w narrację o zagrażających masach, które rzekomo mogą podważyć stabilność państwa i społeczeństwa. W takim ujęciu, Pennywise staje się metaforą tego, co nieznane, innego i – przez to – niebezpiecznego.

Taki sposób myślenia jest również widoczny w przemianach, jakie zachodzą w politycznych narracjach współczesnych krajów, w tym USA. Zamiast koncentrować się na konstruktywnej krytyce społecznej i politycznej, często przyjmuje się uproszczony podział na „dobro” i „zło”, gdzie ten drugi element jest personifikowany w postaci obcego, nieznanego lub marginalizowanego. W obliczu takich wyzwań, rola potworów, które wcześniej były używane w literaturze do badania niepokojów egzystencjalnych i moralnych, staje się kluczowa. Potwór staje się symbolem opresji, narzędziem politycznym, które służy do porządkowania społecznych hierarchii.

Pennywise, jako figurka potwora, nie jest więc tylko produktem wyobraźni, lecz stanowi narzędzie do zrozumienia współczesnych zjawisk politycznych i społecznych. Przenikając do społeczeństwa, jego obecność staje się swego rodzaju komentarzem do struktury władzy, która żywi się strachem i niepewnością. Współczesne potwory – w tym i te polityczne – wykorzystują podobne mechanizmy: bazują na lękach, które są rozbudzane przez media, polityków i inne instytucje w celu utrzymania władzy i kontroli.

Współczesne potwory, które znajdują swoje miejsce w polityce i kulturze masowej, rządzą się więc logiką obcości, nieznanego i niepokojącego, co pozwala na łatwiejsze podziały społeczne i stygmatyzację grup uznawanych za „innych”. W takim kontekście, nie możemy zapominać, że narracje o potworach mają swoją genealogię, która sięga głęboko w historię. Ich współczesna rola nie polega na wyłącznie na straszeniu, ale na kształtowaniu postrzegania rzeczywistości, gdzie „obcy” i „nieznany” stają się centralnym punktem politycznego dyskursu.

Jak filmy grozy odzwierciedlają polityczne napięcia ery Trumpa?

Współczesne filmy grozy często pełnią funkcję swoistego lustra, w którym odbijają się nie tylko społeczne i kulturowe lęki, ale również przemiany polityczne, które zachodzą w danym okresie. Przełomowy moment w horrorze amerykańskim nastąpił w 2017 roku, kiedy to film "To" (It) stał się symbolem zmian społecznych i politycznych związanych z erą prezydentury Donalda Trumpa. Film ten, zdaniem Gellara, stanowi pierwszy „prawdziwie neoliberalny film grozy”, który ujawnia normy charakterystyczne dla neoliberalizmu oraz politycznych transformacji, które miały miejsce w tamtym czasie. "To" nie jest jedynie przerażającą opowieścią o klaunie, ale także wyrazem głęboko zakorzenionych w społeczeństwie amerykańskim lęków, takich jak femofobia i transfobia, które zostały ukryte w tradycyjnej formule horroru.

Warto zauważyć, że horror niejednokrotnie oskarżany jest o mizoginię, misandrię oraz szerzenie przemocy, które nie pozostawiają miejsca na jakiekolwiek znaczące ambicje estetyczne czy polityczne. Jednakże, w ramach współczesnego kina grozy, coraz częściej można spotkać się z reprezentacją kobiet, które stają się ofiarami brutalnego świata, lecz jednocześnie stanowią niekwestionowane oskarżenie wobec patriarchalnej kultury, która te ofiary wytwarza. W tym kontekście, horror staje się narzędziem do krytyki dominującej męskiej kultury, w której to mężczyźni są beneficjentami jej zasad.

Równocześnie, kino grozy staje się przestrzenią, w której rozgrywa się opór wobec politycznych działań wymierzonych przeciwko kobietom, które miały miejsce za kadencji Trumpa. Przykładem może być analiza filmu "The Babadook" (2014), który nie tylko wprowadza elementy psychologicznego tłumienia, ale także wskazuje na tematykę repressji tożsamości seksualnej, tak charakterystyczną dla polityki lat 2010. W filmie tym obecne są silne wątki dotyczące społecznych lęków związanych z odmiennością, które w latach przed Trumpem stawały się coraz bardziej widoczne.

Z kolei w kontekście białych mężczyzn w horrorze, często ukazanych jako potwory, należy zwrócić uwagę na obecny trend przedstawiania ich jako antagonistów. W takich filmach jak "The Woman" (2011) czy "Don’t Breathe" (2016), mężczyźni, czujący się zagrożeni utratą władzy, angażują się w działania mające na celu przywrócenie tego, co postrzegają jako utracony porządek. Istotnym elementem jest to, że w tej subkulturze grozy kobiety nigdy nie pozostają długotrwałymi ofiarami – ich wyzwolenie jest częścią procesu odzyskiwania mocy, co stanowi refleksję nad aktualną sytuacją polityczną.

Przyglądając się różnym formom horroru, warto dostrzec, jak w ciągu ostatnich lat zmieniały się przestrzenie reprezentacji osób LGBTQ+ w kinie grozy. W 2010 roku, w kontekście agresywnych politycznych ataków na mniejszości seksualne, mogły dominować historie o brutalnym unicestwieniu przedstawicieli tych grup, natomiast dziś pojawiają się w kinie postacie, które posiadają siłę i wytrwałość, by walczyć o swoją przyszłość. Może to stanowić światełko nadziei w obliczu rosnącej politycznej nietolerancji.

Jednakże, obok tradycyjnych form grozy, równie ważną rolę odgrywają nowoczesne formy wyrazu – animowane filmy dziecięce, internetowe parodie czy podcasty. Te nietypowe formy mediów wprowadzają nową jakość w interpretacji grozy, w której równocześnie pojawiają się satyryczne elementy dotyczące rasizmu, seksizmu i homofobii, ale także post-prawdy i politycznych manipulacji w erze Trumpa. Przykładem może być "Hotel Transylvania 2", który łączy klasyczne motywy grozy (marginalizację, niechęć do inności) z elementami amerykańskiego populizmu, który w sposób subtelny, ale wyraźny odnosi się do polityki lat 2015-2016.

W tej sytuacji, groza staje się coraz bardziej złożoną i wielowymiarową narracją, która wychodzi poza tradycyjne ramy i wkracza na nowe pola: od animacji dziecięcych po internetowe parodie i podcasty, które w nieoczekiwany sposób komentują, a niejednokrotnie i parodiują, polityczną rzeczywistość. Oczywiście, forma horroru się zmienia, ale jego pierwotna rola jako odbicie społeczeństwa i sposobu jego postrzegania w obliczu zagrożenia pozostaje niezmieniona.