Jakie znaczenie mają zbiory przeszłości w obliczu upadku władzy?

„Co myślisz, że jest na tej monecie?” zapytałem. Stary mężczyzna niecierpliwie przestępował z nogi na nogę. „Czy to ważne? Co może wiedzieć barbarzyńca, czego nie ma już w żadnej z naszych bibliotek? W tym jednym mieście zebrano więcej mądrości, niż w całych szerokich przestrzeniach północy.” Ponownie uniósł monetę do góry. „Na koniec, to tylko kawałek srebra. Nawet w tym smutnym stanie spodziewam się, że wystarczy mi na dobry posiłek i nocleg. Jeśli to wszystko, czego ode mnie chcesz, to idę.” Odepchnął mnie w pośpiechu, a Abu Zayd powoli oddalił się wśród tłumu turbanów na ulicy.

Rok 998, Rusafa

„Zdał sobie sprawę w tym momencie z głupoty swojego działania?” zapytał Salim.

„Ibn Firnas nie był jak inni ludzie,” odpowiedział Abu Zayd. „On kwestionował wszystko, co widział, i ryzykował wszystko dla wiedzy. Gdy stanął na krawędzi, nie było wątpliwości, co należy zrobić. Skoczył!”

„Co się potem stało?” zapytałem.

Abu Zayd przeciął powietrze otwartą ręką. „Zatonął, tak! To jest słowo! Zatonął nad ogrodem jak majestatyczny jastrząb, lądując – jak mi opowiadano – setki łokci od miejsca, z którego wystartował. Może udałoby mu się to bez kilku otarć i siniaków, gdyby tylko zapamiętał jedno.”

Mój ojciec zamieszał w węglu w piecu. „Mamy dużo pracy na jutro. Chodźmy spać.” Cienka mgła pokrywała ogród, gdy zaczynaliśmy pracować. Abu Zayd wyjaśnił mojemu ojcu nieprzyjemne zadanie poprzedniego wieczora, kiedy opuściliśmy Madinat al-Zahraʾ w drodze do Rusafy. „Subh, matka Komandora Wiernych, al-Hishama, straciła łaskę na dworze. Nic się o niej nie mówi wśród ludzi takich jak ja. Z tego, co udało mi się zebrać, wynika, że doszło do walki o władzę wśród doradców naszego kalifa, niech Allah go chroni i wzmacnia jego rządy. To nie pierwszy raz, ale tym razem coś jest inaczej. Wydaje się, że cierpliwość potężnego kancelarza, al-Mansura, w końcu się skończyła. Jeden z jego urzędników znalazł mnie wczoraj i przekazał mi rozkaz: ‘Matka al-Hishama ma Rusafę jako swoją prywatną rezydencję. Masz tam iść i zebrać wszystko, co wartościowe. Mój pan, al-Mansur, kazał zabrać najcenniejsze rzeczy. Reszta ma być sprzedana w Kordobie.’ Funkcjonariusz spojrzał na mnie z pogardą. ‘Abu Zayd, wybrano cię do tego zadania, bo zbyt wiele czasu spędzasz wśród kupców i innych szemranych typów w mieście. Zadbaj o najlepsze ceny, bo inaczej będą problemy.’ Dlatego cię potrzebuję, al-Harith. Nie było nikogo, komu mógłbym zaufać.”

Zgromadziliśmy się w tym małym pomieszczeniu. Salim odsłonił okna, wpuszczając światło. Abu Zayd trzymał w rękach małe cylindryczne pudełko z kopułkowatą pokrywką. Powierzchnia była miejscami delikatnie pomalowana. Mój ojciec nachylił się, by lepiej przyjrzeć się. „Kość słoniowa, choć nigdy nie widziałem tak dużego kawałka. Czasem natkniesz się na rzeźby na rynkach, ale zawsze są to cienkie płytki przybite do drewnianej ramy.” Abu Zayd oddał to reverencyjnie mojemu ojcu. „Poczuj ciężar. Mistrzowie rzemiosła używają tylko najniższej części największych ciosów. Słyszałem, że szef warsztatów kalifa podróżuje aż do Sijilmasy, by kupować najlepszą kość słoniową.”

Co najbardziej przyciągnęło moją uwagę, to ciągły wzór przebiegający przez powierzchnię, łodygi i liście, które nieustannie przeplatały się. Po chwili zauważyłem ptaki, których ciała zdawały się podążać za wijącymi się roślinami, które je otaczały. Ale to nie wszystko: niemal ukryte pod ich ogonami znajdowały się dwa malutkie gazele, znikające wśród ogromnej roślinności. „Gazele mogą odnosić się do piękna osoby, której to naczynie zostało ofiarowane,” wyjaśnił Abu Zayd. „Pawie są trudniejsze do zrozumienia; podobno te ptaki są mistrzami w zabijaniu węży. Może mają chronić właściciela przed złem?”

„Są czystymi zwierzętami, symbolem raju,” zauważył Salim.

„Mogą być wszystkim z tych rzeczy,” dodał mój ojciec. „Szkoda, że nie możemy zapytać rzeźbiarza, co miał na myśli.”

Wzniesiony napis wokół pokrywki był w złocie na głębokim niebieskim tle. Mój ojciec obracał przedmiot w dłoniach, czytając pow

Jakie ślady handlu i kultury islamskiej przetrwały w Europie Wschodniej i Północnej?

Podróż Ibn Fadlana z Bagdadu nad rzekę Wołgę, opisana w jego księdze "Kitab ila Malik al-Saqaliba" (Księga o podróży do króla Saqalibów), dostarcza cennych informacji o tych czasach. Ibn Fadlan, wysłany przez kalifa al-Muqtadira Billaha (r. 908–932), był jednym z pierwszych muzułmańskich podróżników, którzy zetknęli się z kulturą Wikingów i Finów. Jego opis pogrzebu łodziowego, który widział wśród ludzi Rus’ (w skład których wchodzili zarówno Wikingowie, jak i Finowie), pokrywa się z współczesnymi wykopaliskami na miejscach pochówku wikingów, jak choćby w Osebergu w Norwegii.

Miasto Rusafa, które zniknęło w 998 roku, miało swój pałac al-Rummaniyya, znany z wykopalisk i jest jednym z niewielu przykładów rezydencji elit ummajjadzkich w al-Andalus, datowanych na VIII wiek. Pomimo że Rusafa nie przetrwała, zachowała się jej nazwa związana z syryjskim miastem, które było ulubionym miejscem kalifa Hishama z początku VIII wieku. Rusafa miała być także miejscem pierwszego znanego lotu ludzkiego, którego dokonał polimat Abbas ibn Firnas (zm. 887), a także ośrodkiem produkcji słynnych skrzyń z kości słoniowej. Te pyksydy, wykonane z najgrubszej części kła słonia, były cenionymi przedmiotami o dużej wartości prestiżowej, wykorzystywanymi głównie do przechowywania medykamentów oraz perfum. Zdobienia tych przedmiotów są głęboko wyżłobione, a ich powierzchnie malowane i złocone, co może wskazywać na wpływy bizantyjskie w sztuce islamskiej.

W X wieku w cywilizacji islamskiej zyskała także ogromną popularność obróbka kryształu górskiego. Kalifowie fatymidzcy byli oddanymi patronami tej sztuki, a najbardziej znanym przykładem jest dzbanek z kryształu górskiego, który znajduje się w skarbcu katedry San Marco w Wenecji, a który pochodzi z czasów kalifa al-ʿAziza (r. 975–96). Obiekty te, zazwyczaj ozdobione inskrypcjami, świadczą o wyrafinowanej technice obróbki kamienia, w tym cięcia, wiercenia i polerowania, co zostało dokładnie udokumentowane przez polimata al-Biruniego (zm. 1048). Według relacji średniowiecznych kronikarzy, tak jak al-Maqrizi (zm. 1442), objawy sprzedaży elementów z kryształu z trezoru al-Mustansira w 1068 roku wskazują na dużą wartość i popularność tych przedmiotów wśród elit fatymidzkich.