Wyzwania edukacyjne i polityczne współczesnych społeczeństw: Jak edukacja kształtuje polityczną świadomość młodzieży

Diane Ravitch zauważa, że „rodzaj edukacji, który jest dostępny (nawet jeśli jego definicja jest szeroka), wpływa na charakter polityki i społeczeństwa, tak samo jak natura polityki i społeczeństwa ma decydujący wpływ na politykę edukacyjną”. W ostatnich dziesięcioleciach nauka historii i nauk społecznych stopniowo wypadała z programów nauczania, ponieważ inne przedmioty zaczęły zyskiwać na znaczeniu. Zjawisko to jest szczególnie niepokojące, ponieważ coraz częściej zauważa się, że wielu, jeśli nie większość, współczesnych uczniów nie wykazuje zainteresowania ani troski o politykę, ani o historię. W erze, której rytm wyznacza szybkie tempo życia i dominacja mediów cyfrowych, zatrzymanie się, by zastanowić się nad tym, jak funkcjonuje społeczeństwo, jak działa gospodarka, jak przebiega proces podejmowania decyzji demokratycznych i co wydarzyło się w przeszłości, wydaje się dla wielu młodych ludzi nieistotne. Psycholog Jean M. Twenge określiła tę generację mianem „iGeneration” (iGen) – pokolenia, które dorasta, żyjąc w świecie nadmiernie połączonych ze sobą technologii, ale równocześnie jest to pokolenie „mniej zbuntowane, bardziej tolerancyjne, mniej szczęśliwe – i zupełnie nieprzygotowane do dorosłego życia”.

Profesor Mark Bauerlein nazywa współczesnych uczniów „najgłupszym pokoleniem”, obarczając winą wpływ technologii, zwłaszcza mediów społecznościowych, które odwracają ich uwagę od istotniejszych spraw. Bauerlein martwi się, że młodzież nie tylko nie ma wiedzy, która czyni z niej świadomego obywatela, ale także unika zasobów, które mogłyby ją oświecić. Zamiast rozwijać swoją inteligencję i odpowiedzialność obywatelską, współczesna młodzież koncentruje się na konsumpcji i przyjemnościach, oddzielając się od poważniejszych spraw dorosłego życia.

Dane z National Assessment of Educational Progress (NAEP) pokazują, że tylko 46% uczniów ostatnich klas szkół średnich uważa za „bardzo ważne” bycie aktywnym i świadomym obywatelem, podczas gdy jedynie 26% z nich osiąga wynik „proficient” w zakresie wiedzy o sprawach obywatelskich. Zjawisko to paradoksalnie współistnieje z narastającą polaryzacją polityczną i rosnącą obojętnością wobec polityki. Wiele osób z pokolenia iGen jest głęboko cynicznych wobec polityki, nie wierząc, że mogą mieć wpływ na zmiany. W ich opinii, zmiany mają pochodzić od jednostek, a nie od instytucji rządowych. Mimo to nie można zapominać, że wciąż istnieje spora liczba młodych ludzi, którzy interesują się sprawami obywatelskimi i polityką. Wolontariat, szczególnie w ramach działań na rzecz swoich społeczności, stał się popularniejszy w ostatnich latach, częściowo z inicjatywy samych uczniów, częściowo w wyniku zadań na lekcjach.

Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci nauczanie edukacji obywatelskiej zostało zepchnięte na margines, a inne przedmioty, takie jak matematyka i nauki ścisłe, zaczęły dominować w szkołach. Za tym trendem stoi także nacisk na testy i mierzenie wyników, które obejmują matematyczne i literackie umiejętności uczniów, ale nie uwzględniają podstawowej wiedzy o funkcjonowaniu społeczeństwa i jego instytucji. Część odpowiedzialności za ten stan rzeczy ponoszą także inne czynniki, takie jak rozrywka w postaci telewizji i mediów społecznościowych, które w dużym stopniu przyciągają uwagę młodych ludzi, a ich wpływ na koncentrację na ważnych kwestiach politycznych jest ogromny.

Obniżająca się liczba młodych ludzi, którzy angażują się w sprawy polityczne, w połączeniu z malejącym zaufaniem do instytucji politycznych, stanowi niepokojący obraz. Według badania, w 2016 roku tylko 16% młodych Amerykanów ufało rządowi, a jeszcze mniej ufało mediom głównego nurtu. Takie dane nie pozostają bez wpływu na ruchy, które dążą do wprowadzenia lepszej edukacji obywatelskiej w szkołach. W ostatnich latach niektóre stany wprowadziły programy mające na celu poprawę wiedzy o polityce i rządzie, z inicjatywy organizacji takich jak „Generation Citizen”.

Jak współczesna kultura i elity mogą wpływać na demokrację?

Thomas Jefferson, w 1801 roku, pisał, że „stałość charakteru naszych rodaków” jest fundamentem, do którego możemy bezpiecznie przywiązać naszą przyszłość. James Madison, w podobnym tonie, wyrażał przekonanie, że nie ma żadnej formy rządu, która mogłaby zapewnić wolność i szczęście obywateli, jeśli brak w nich cnót. Dwadzieścia lat później Alexis de Tocqueville, podróżując po Stanach Zjednoczonych, doszedł do wniosku, że to właśnie cnota i zdrowe „nawyki serca” są podstawą zdrowia narodowego i politycznego. W swoim dziele „Demokracja w Ameryce” zauważył, że jeśli luźne więzi polityczne zostaną rozluźnione, to społeczeństwo nie przetrwa, jeśli nie zostaną wzmocnione więzi moralne. Wspomniane przez niego pojęcie „nawyków serca” jest kluczowe do zrozumienia zdrowia demokracji w każdym społeczeństwie.

Ostatnie dekady w Stanach Zjednoczonych, kiedy kultura masowa w dużej mierze przyczyniła się do „zdegradowania” gustów społeczeństwa, mogą być szczególnie niepokojące. Programy telewizyjne, takie jak „The Walking Dead”, które promują przemoc jako centralny element fabuły, stają się coraz bardziej popularne. Czy ta brutalność na ekranie ma zatem wpływ na rzeczywistość? Działania polityków, którzy często odwołują się do podobnych mechanizmów, a także ich coraz bardziej brutalna i wulgarna retoryka, mogą być tego odbiciem. Donald Trump, który w swojej kampanii nie wahał się łamać norm politycznych, przekraczał granice, które jeszcze kilka lat temu byłyby nieakceptowalne. Z kolei obniżenie poziomu dyskursu politycznego, widoczne choćby w debatach telewizyjnych, także odbija się na ogólnym poziomie kultury politycznej.

Współczesna polityka, zwłaszcza w kontekście rosnącego wpływu kultury masowej, wydaje się być coraz bardziej zdominowana przez ludzi, którzy postrzegają politykę bardziej jak grę, w której chodzi o zdobycie popularności, a nie o służbę publiczną. To prowadzi do erozji fundamentów demokracji, gdzie instytucje, które miały zapewniać równowagę i stabilność, stają się narzędziem interesów grupowych. W kontekście współczesnych wydarzeń politycznych, takich jak wybory w Stanach Zjednoczonych w 2016 roku, widać wyraźnie, jak łatwo można przekroczyć granice, które wcześniej wydawały się nieprzekraczalne. Warto jednak pamiętać, że demokracja jest niezwykle krucha. Każda z pozoru błaha zmiana, czy to w kulturze, czy w polityce, może mieć długofalowe konsekwencje.

Jak skoncentrowana władza pieniędzy zagraża amerykańskiej demokracji?

Społeczne zadowolenie z systemu rządzenia w Stanach Zjednoczonych zawsze balansowało na granicy ambiwalencji. Z jednej strony, Amerykanie czczą swój kraj, podkreślając jego wyjątkowość, a także hołd oddając żołnierzom, weteranom i wszystkim bohaterom narodowym, od George'a Washingtona po Ronalda Reagana. Z drugiej strony, skarżą się na wysokie podatki, marnotrawstwo rządowe, korupcję polityczną i nieefektywność administracji. Zjawisko to jest stałe, a niezadowolenie ze sprawowania władzy to część amerykańskiej tradycji, w której krytyka polityków, niezależnie od ich przynależności partyjnej, staje się niemal rytuałem.

Rządy w Stanach Zjednoczonych, choć z pozoru wydają się stabilne, nieustannie poddawane są krytyce za nieefektywność i niewłaściwe funkcjonowanie. Właśnie ten obraz demokracji, który nie spełnia oczekiwań obywateli, znajduje swoje odzwierciedlenie w przeciążeniu systemu politycznego, opisanego przez dziennikarza Dana Balza jako stan „przeładowania obwodów”. Amerykański rząd staje w obliczu niekończących się skandali i kryzysów wewnętrznych, które, zamiast być rozwiązywane, potęgują społeczne napięcia. Prezentowane przez media postawy, takie jak brutalne partyjne walki wokół nominacji sędziów Sądu Najwyższego czy kontrowersje związane z wyborem nowych członków administracji, wskazują na głęboki kryzys instytucjonalny, który staje się coraz bardziej widoczny.

Powyższe słowa ujawniają głęboki problem związany z instytucjami amerykańskimi, które, choć opierają się na systemie przedstawicielskim, coraz częściej podlegają wpływowi dużych korporacji i ich interesów. Te podmioty, posiadające ogromne zasoby finansowe, kształtują politykę w taki sposób, że wpływ obywateli na kształt rządu staje się coraz bardziej marginalny. Z jednej strony obserwujemy rosnący dystans między obywatelem a jego przedstawicielami, z drugiej zaś – coraz bardziej wyraźne powiązania między politykami a wielkimi interesami finansowymi.

Krytyka systemu politycznego, której dopuszczają się zarówno prawica, jak i lewica, staje się wynikiem ogólnych frustracji związanych z nieprzewidywalnością i coraz większym stopniem korupcji, który zagraża podstawowym instytucjom demokratycznym. Samo istnienie amerykańskiego systemu dwupartyjnego prowadzi do wciąż mniejszych marginesów różnic między politykami, a zasady gry, które miały zapewnić równowagę między dwiema dominującymi partiami, często zmieniają się w teatr politycznych gier. Jednym z najbardziej uderzających przykładów tego stanu rzeczy były wydarzenia związane z nominacją Brett’a Kavanaugh’a do Sądu Najwyższego, które uwydatniły głęboko partyjny charakter polityki w Senacie, gdzie decyzje często nie opierają się na zasadach sprawiedliwości, lecz na czystym wyrachowaniu.

Równocześnie rośnie napięcie, które prowadzi do coraz większej polaryzacji społeczeństwa amerykańskiego. Bez względu na to, która partia jest u władzy, opozycja nieustannie wymusza presję na rządzących, co prowadzi do systematycznego wprowadzania w życie bardziej drastycznych decyzji. Takie działania, zamiast prowadzić do konstruktywnych zmian, zwiększają jedynie napięcia w społeczeństwie. Każdy nowy kryzys polityczny, każda kontrowersja związana z rządzeniem, zamiast naprawiać instytucje, jeszcze bardziej je osłabia.

Sytuacja, którą opisuje Frank, pokazuje, jak władza pieniędzy i lobbing zmieniają politykę na poziomie podstawowym, nie tylko kształtując polityczne wybory, ale i same zasady funkcjonowania rządu. Coraz mniej jest w tej polityce prawdziwego publicznego interesu, a coraz więcej układów, które działają na rzecz wąskich grup interesów. W konsekwencji obywatele, czując się zepchnięci na margines, coraz mniej angażują się w sprawy polityczne. To zjawisko, jak zauważa Frank, prowadzi do tego, że „system nie działa tak, jak mówią o tym podręczniki szkolne”, co oznacza, że obywatele nie mają pełnego wpływu na decyzje, które ich dotyczą.

Aby zrozumieć, jak ważny jest ten proces, należy przyjrzeć się długofalowym skutkom dominacji pieniędzy w polityce. Większość obywateli, nawet jeśli zgadza się z ogólną diagnozą, nie jest w pełni świadoma skali tego zjawiska. Rola małych inwestorów, zwłaszcza w kontekście rosnącej roli korporacji, które wpływają na polityczne decyzje, może wydawać się nieistotna w codziennym życiu, ale to właśnie takie drobne zmiany systemowe prowadzą do osłabienia samej demokracji.

Jakie wyzwania dla demokracji stwarzają sądownictwo i biurokracja?

W ostatnich latach w amerykańskim systemie sądowniczym coraz bardziej zauważalna staje się ingerencja polityki. Partisanizm, który jest obecny w legislacyjnych i wykonawczych gałęziach władzy oraz w opinii publicznej, coraz silniej przenika do nominacji sędziowskich i rozważań prawnych. W historii Stanów Zjednoczonych nigdy nie brakowało sytuacji, które podważały niezależność sądownictwa – od kwestii niewolnictwa przed wojną secesyjną, przez regulację zachowań korporacyjnych w okresie Gilded Age, prawa obywatelskie w XX wieku, aż po współczesne sprawy dotyczące aborcji, praw osób LGBT, prawa do broni czy regulacji rządu. Decyzje sądowe w takich sprawach nieustannie stają się przedmiotem publicznych sporów, a nominatów do Sądu Najwyższego coraz częściej ocenia się przez pryzmat ich poglądów politycznych.

Problem, który dotyka amerykański system sądowniczy, nie jest nowy, ale w ostatnich latach nasilił się, sprawiając, że sądowe nominacje stały się jednym z najbardziej podzielających punktów w systemie. Niestety, obietnice kandydatów na sędziów, którzy twierdzą, że będą działać tylko jako bezstronni arbitrzy, a ich osobiste opinie nie będą miały wpływu na orzecznictwo, dziś nie są traktowane zbyt poważnie. W rzeczywistości niezbędne jest, by sędziowie starali się dążyć do obiektywności, a obywateli, choćby na poziomie opinii publicznej, nie przestali traktować sądownictwa jako sprawiedliwego i uczciwego organu.

Problem z biurokracją nie polega tylko na jej wielkości. Bardziej istotne jest to, jak ogromny aparat administracyjny wpływa na życie zwykłych obywateli. Procedury, formalności, biurokratyczne opóźnienia i braku elastyczności w systemie administracyjnym budzą ogromne niezadowolenie. Autor James Miller zwraca uwagę, że obywatele często odczuwają, iż władze są coraz bardziej odległe i zbiurokratyzowane, a ich działania stają się mało przejrzyste. W tej perspektywie coraz częściej mówimy o tzw. „żelaznej prawie oligarchii” czy też „demo-skleryzji”, które opisują zjawisko, w którym instytucje stają się sztywne, skostniałe i niezdolne do reagowania na zmieniające się warunki.