„Efekt Trumpa” to zjawisko, które nie ogranicza się jedynie do Stanów Zjednoczonych, choć to tam nabrało najbardziej widocznej formy. Jego korzenie sięgają znacznie wcześniej niż prezydentura Donalda J. Trumpa i mają wymiar globalny, wybrzmiewając szczególnie mocno na obrzeżach polityki światowej, takich jak Australia czy Europa Wschodnia. To, co stanowi sedno tego fenomenu, to nie tyle osoba Trumpa, ile zbiór zjawisk i procesów społeczno-politycznych, które ukształtowały się i rozwinęły w ostatnich dekadach.

Jednym z kluczowych elementów „Efektu Trumpa” jest ideologiczna dezorientacja, będąca odbiciem szerszych konfliktów tożsamościowych i kulturowych. Współczesna kultura wizualna odgrywa tu szczególną rolę, nie tylko jako zwierciadło tych napięć, ale także jako przestrzeń, w której następują zderzenia różnych systemów wartości i narracji. Obserwujemy zjawisko, które można określić jako „bałkanizację” amerykańskiej polityki – rozpad tradycyjnych osi politycznych i powstawanie licznych, często sprzecznych i izolowanych od siebie grup ideologicznych.

„Efekt Trumpa” nie jest tylko politycznym zjawiskiem, lecz także manifestacją głęboko zakorzenionego w amerykańskiej historii stylu paranoidalnego myślenia, który od zarania republiki kształtuje jej podziemne nurty. Konspiracje, nieufność wobec oficjalnych wersji wydarzeń oraz poczucie bycia prześladowanym stanowią ważne elementy tego stylu, który teraz przenika do polityki głównego nurtu.

Warto zauważyć, że prezydentura Trumpa jest raczej symptomem tego zjawiska niż jego źródłem. Polityka, którą symbolizuje, to efekt długotrwałych przemian społecznych i kulturowych, a jej publiczne ujawnienie nastąpiło wraz z kampanią wyborczą Trumpa w 2015 roku. Jednak w różnych częściach świata można było obserwować analogiczne tendencje już wcześniej – na przykład w przypadku efektu Palina w USA czy ruchów populistycznych w Europie.

Polityka „Efektu Trumpa” jest intensywnie performatywna i deklaratywna, gdzie tożsamość polityczna staje się niemal synonimem tożsamości osobistej i kulturowej. W erze mediów społecznościowych, gdzie dominują uproszczenia i emocje, spory polityczne nie mają charakteru merytorycznej debaty o przyszłości, lecz sprowadzają się do walki propagand i kreowania przeciwników jako „złych”, pozbawionych racji. Polityczne zaangażowanie często zastępuje identyfikacja z określonym obozem, co potęguje polaryzację i utrudnia dialog.

W kontekście amerykańskiej polityki, widzimy przesunięcie od tradycyjnego konserwatyzmu do skrajnego antywokeryzmu i paranoidalnych teorii spiskowych po stronie prawicy. Lewica, choć osłabiona i marginalizowana w oczach przeciwników, jest postrzegana jako siła dążąca do ideologicznej dominacji poprzez idee sprawiedliwości społecznej i równości, które dla Trumpistów stanowią zagrożenie dla wartości zachodniej cywilizacji. Tymczasem te same idee bywają interpretowane jako próba uznania i naprawienia historycznych niesprawiedliwości. Paradoksalnie, prawa strona politycznej sceny przejęła część postulatów egalitarnych, ale w oprawie konserwatywnej i moralistycznej.

„Efekt Trumpa” ukazuje też, jak bardzo polityka stała się sferą estetyzacji i performansu. Walter Benjamin słusznie ostrzegał, że estetyzacja polityki to cecha faszyzmu, jednak obecne zjawiska pokazują, że takie warunki mogą również sprzyjać ingerencji sztuki współczesnej w przestrzeń polityczną, oferując inne perspektywy i krytyczne spojrzenie na rzeczywistość.

Analiza „Efektu Trumpa” wskazuje, że tradycyjne granice między ideologiami ulegają rozmyciu, a polityka coraz częściej funkcjonuje na płaszczyźnie emocji i afektów. Polityczne narracje stają się uproszczone, a zaangażowanie zastępuje refleksję. Globalny charakter tego fenomenu przypomina, że zmiany zachodzące w USA są jednocześnie efektem i przyczyną szerszych procesów społecznych na całym świecie.

Ważne jest, aby czytelnik rozumiał, że „Efekt Trumpa” to nie tylko spektakl medialny czy fenomen jednego polityka, lecz symptom znacznie głębszych przemian społecznych i kulturowych. Przyszłość polityki wymaga zrozumienia tych procesów w ich złożoności i wielowymiarowości, co pozwoli wyjść poza uproszczenia i stereotypy. Konieczne jest także dostrzeżenie roli, jaką w tym wszystkim odgrywają media, kultura wizualna i praktyki artystyczne, które mogą być narzędziem krytycznego wglądu i zmiany społecznej.

Czy krytyczna teoria to rzeczywiście tajna strategia marksistowskiej rewolucji na uniwersytetach?

W ostatnich latach, szczególnie od 2021 roku, tezy dotyczące tzw. „szkoły frankfurckiej” i krytycznej teorii przeszły z marginesu do głównego nurtu dyskursu w środowiskach konserwatywnych w USA i Australii. Postrzeganie uniwersytetów jako ośrodków radykalnej zmiany ideologicznej, a wręcz „marksistowskiej rewolucji”, nabrało nowego impetu, przede wszystkim dzięki mediom takim jak Fox News i Sky News Australia. Konserwatywni komentatorzy przestrzegają przed tym, co nazywają „kulturowym marksizmem” lub „neo-marksyzmem”, a krytyczna teoria jest często przedstawiana jako narzędzie, za pomocą którego elity akademickie mają rzekomo manipulować społeczeństwem, wywracając do góry nogami tradycyjne wartości.

W tej narracji uniwersytety przestały być miejscem wolnej debaty i naukowego poszukiwania prawdy, stając się przestrzenią indoktrynacji, gdzie „poprawność polityczna” i „ideologiczna cenzura” rzekomo tłamszą swobodę myśli. Przekonanie to wzmocniły badania i rankingi, takie jak audyt brytyjski serwisu Spike, który wskazywał na powszechne ograniczanie wolności słowa na kampusach, choć metodologia tych ocen była często krytykowana jako uproszczona i tendencyjna.

Mechanizm poznawczy, który wspiera te teorie spiskowe, to swoiste paranoiczne rozumowanie epistemologiczne – zaufanie jest kierowane nie do oficjalnych źródeł czy ekspertów, lecz do odrzuconych lub marginalnych informacji, które interpretowane są jako dowody ukrytej prawdy. Tak samo jak w przypadku innych teorii spiskowych, także i tu pojawia się apofeniczna tendencja do wyłapywania „sensownych” powiązań tam, gdzie w rzeczywistości istnieje jedynie ogromna i złożona literatura teoretyczna, której różnorodność i wielość perspektyw nie da się łatwo sprowadzić do jednej spójnej konspiracji.

W australijskim kontekście krytyka ta przybrała formę licznych publikacji i komentarzy, które określają współczesne uniwersytety jako miejsca, gdzie doszło do „konserwatywnego upadku”, a humanistyka stała się narzędziem „nowej ideologii” wymierzonej przeciwko tradycyjnym wartościom. Hasła takie jak „kultura unieważniania” (cancel culture) i „woke” funkcjonują tu jako znaki ostrzegawcze przed, według autorów, „reżimem myślowej kontroli”, który rzekomo narasta w całym zachodnim świecie.

Ważne jest, aby rozumieć, że ta narracja – choć silnie oddziałująca na polityczne wyobrażenia i mobilizująca określone grupy społeczne – pomija złożoność rzeczywistego rozwoju teorii krytycznej i jej zróżnicowanie. Krytyczna teoria, wywodząca się z filozofii frankfurckiej, to szeroki i wielowymiarowy nurt badawczy, który analizuje relacje władzy, ideologii i społeczeństwa bez jednoznacznego dążenia do „rewolucji” w sensie politycznym czy gospodarczym.

Rzeczywiste wyzwania dla współczesnych uniwersytetów dotyczą raczej napięć pomiędzy wolnością akademicką a odpowiedzialnością społeczną, między pluralizmem poglądów a ochroną przed mową nienawiści. Zrozumienie, jak różne podejścia teoretyczne wpływają na interpretację rzeczywistości społecznej, wymaga krytycznego podejścia i odróżnienia faktów od ideologicznych uproszczeń.

Istotne jest również rozpoznanie, że opowieści o „ukrytych spiskach” w akademii często są wykorzystywane do celów politycznych, służąc legitymizacji określonych programów i mobilizacji społecznej. Podobnie jak w innych obszarach życia publicznego, narracje te mają wpływ na to, jak odbieramy instytucje i ich rolę w społeczeństwie.

Co oznacza nadmierna identyfikacja z silnym przywódcą?

Ambiwalencja tłumu wobec motywacji działań podczas zamieszek na Kapitolu jest kluczem do zrozumienia dzieła Interregnum Adriana Paciego, które odsłania złożoność tego wydarzenia. Śmierć „ojców narodu” została oprawiona w odpowiednią emocjonalną intensywność i epicki patos przez „lud”. Zbliżenia na twarze pełne żalu, a szczególnie scena z kobietą ze wschodnioeuropejskiego kontekstu ocierającą łzę, stają się symbolicznym nośnikiem czystego smutku, nawiązując do tradycji żałoby wielu kultur. Ta postać jest także odniesieniem do zwyczaju wynajmowania „płaczek” na pogrzeby, gdzie łzy stają się czymś transakcyjnym. W tym sensie, jak zauważa Slavoj Žižek, wynajęcie płaczek pozwala rodzinom „outsourcować” żałobę, aby szybciej przejść do negocjacji spadkowych. W tym kontekście Interregnum przestaje być jedynie momentem narodowej straty, stając się przedstawieniem żałoby, w którym obywatele odgrywają rolę „płaczek” na tle ideologicznej walki o władzę po śmierci przywódcy.

Zamieszki na Kapitolu z 6 stycznia 2021 roku były teatralnym widowiskiem, podzielonym na dwie grupy: wiernych QAnon, którzy opłakiwali utratę swojego lidera i „skradzionej przyjemności” (Stop the Steal), oraz uzbrojone milicje prawicowe planujące przewrót. Żałobnicy pełnili rolę „płaczek” – odgrywali żałobę za utracone głosy, podczas gdy druga grupa przystępowała do działań rewolucyjnych. Scena ta przypomina postkomunistycznych aparatczyków, którzy jednocześnie opłakiwali swoich „ojców” i planowali utrzymanie się przy władzy.

Projekt Janeza Janšy, gdzie trzech artystów przyjęło to samo imię i nazwisko jak słoweński polityk, pogłębia zrozumienie złożoności roli silnego przywódcy w transformacjach politycznych. Janša, początkowo komunistyczny dysydent walczący o demokrację i niepodległość Słowenii, przesunął się w prawicową, autorytarną i populistyczną politykę, zbliżoną do retoryki Donalda Trumpa. Jego kariera jest pełna sprzeczności: od antywojennych postulatów, przez skandale korupcyjne, po represje wobec wolnych mediów i nacjonalistyczne wypowiedzi. „Mini Trump” i „Marszałek Tweeto” to ironiczne określenia, które obrazują ten polityczny paradoks: połączenie tradycyjnego autorytaryzmu z pustką ideologiczną i populistycznym spektaklem.

Zmiana imienia i nazwiska artystów oraz ich działania, takie jak równoczesne występy w różnych miejscach i liczne artykuły podpisane tym samym nazwiskiem, wprowadziły chaos i zamieszanie w percepcję politycznego brandu Janeza Janšy. Strategia ta polegała na saturacji medialnej i dezorientacji odbiorców, wyjaławiając znaczenie i podważając autorytet oryginalnego Janšy. Film dokumentalny My Name is Janez Janša potęguje to zjawisko, mechanicznie powtarzając tytuł, który traci sens, symbolizując rozmycie tożsamości i znaczenia.

Ważne jest zrozumienie, że nadmierna identyfikacja z silnym liderem jest nie tylko emocjonalnym zaangażowaniem tłumu, ale też elementem szerszej gry o władzę, w której symbole, rytuały żałoby i performansy służą zakamuflowaniu prawdziwych intencji. Przywódca staje się zarówno punktem odniesienia, jak i zasłoną dymną, za którą toczy się realna walka polityczna. Tłum, który biernie opłakuje utratę „ojca narodu”, może nieświadomie wspierać mechanizmy władzy i przemoc, którą sam przywódca aktywuje lub toleruje.

Kontekst polityczny pokazuje także, że takie zjawiska nie są przypadkowe, lecz wpisane w mechanizmy współczesnych autorytarnych populizmów, które wykorzystują symbolikę, teatr polityczny i emocjonalne manipulacje do podtrzymywania swojej legitymizacji. Zrozumienie tego mechanizmu pozwala lepiej odczytywać zjawiska polityczne i społeczne, które na pierwszy rzut oka mogą wydawać się jedynie chaotycznymi i irracjonalnymi wydarzeniami, ale w rzeczywistości są przemyślaną strategią utrzymania władzy i kontroli nad społeczeństwem.

Jak religia wpływa na postrzeganie prawdy w amerykańskiej polityce?
Jakie były błędy w procesie tworzenia polityki wykonawczej w administracji Trumpa?
Dlaczego technika dodawania wzorca jest bardziej niezawodna niż tradycyjne metody kalibracji?
Jak Hornet Harry próbował uśmiercić Młodego Dzikiego Zachodu