De moderne samenleving wordt geconfronteerd met een fenomeen dat de fundamenten van democratie bedreigt: desinformatie. Dit probleem is niet alleen gerelateerd aan de uitspattingen van één individu of een selecte groep, maar is wijdverbreid en heeft zich genesteld in de structuren van de machtige elite, waaronder politici en bedrijfsleiders. Desinformatie, of het nu via sociale media, traditionele nieuwsplatformen of zelfs door leiders zelf wordt verspreid, is een systeem van manipulatie dat de openbare perceptie beïnvloedt en de waarheid onderdrukt.

Het is duidelijk dat er betrouwbare factcheckers bestaan die in staat zijn om de leugens, valse beweringen en misleidende uitspraken van machtige figuren te ontkrachten. In het geval van Donald Trump bijvoorbeeld, is het aantal dagelijkse valse uitspraken dat door hem wordt gedaan overweldigend. Deze tactiek van het verspreiden van leugens heeft een dubbele functie: het ondermijnt de waarheidsvinding en verdoezelt de tekortkomingen van zijn presidentschap en mislukte zakelijke ondernemingen. Ondanks de overvloedige feiten die zijn onwaarheden blootleggen, blijft een significant aantal van zijn aanhangers vast geloven in deze valse verhalen, wat een kritiek punt van deze problematiek is.

De situatie is echter niet uniek voor de VS. Wereldwijd bevinden we ons in een situatie van een epidemie van propaganda, die niet alleen wordt aangewakkerd door politieke leiders zoals Trump, maar ook door andere regeringen en bedrijfsleiders die zich schuldig maken aan de verspreiding van desinformatie. Het gevaar ligt niet enkel in de kwantiteit van de leugens, maar in de manier waarop deze manipulatie de democratische principes zelf ondermijnt. Wanneer politici en andere publieke figuren onwaarheden verspreiden, ondermijnen ze de waarden van rechtvaardigheid, transparantie en ethiek, en dragen ze bij aan de groei van een verlichte samenleving.

Het is dan ook vanzelfsprekend om de vraag te stellen: wat kan er gedaan worden om de verspreiding van deze leugens tegen te gaan? Hoewel het in eerste instantie misschien aantrekkelijk lijkt om het verbieden van liegen of het afstraffen van valse uitspraken wetmatig te maken, ontstaat er een aanzienlijk dilemma. Wie bepaalt immers wat waarheid is? De autoriteiten die dit willen handhaven kunnen gemakkelijk een eigen versie van de waarheid presenteren, zonder empirisch bewijs als basis. Het geval van Egypte biedt een schrikwekkend voorbeeld van hoe de waarheid kan worden gemanipuleerd door een autoritaire regering. Onder president Abdel Fattah Sisi werd de definitie van ‘nepnieuws’ gebruikt om journalisten en activisten in de gevangenis te zetten, simpelweg omdat ze zich tegen het regime keerden. Dit roept de vraag op of de autoriteiten die zogenaamd de waarheid bewaken, werkelijk in staat zijn om objectiviteit te waarborgen, of dat ze hun macht enkel gebruiken om het narratief te controleren.

In landen zoals Singapore zien we een vergelijkbare situatie. In 2019 werd daar een wet aangenomen die zware straffen oplegt voor degenen die "online valse informatie" verspreiden, vooral als deze schade toebrengt aan het openbare belang. De wet stelt echter de regering in staat om te bepalen wat als valse informatie wordt beschouwd, en dit heeft geleid tot bezorgdheid over de vrijheid van meningsuiting en academisch onderzoek. Kritieken wijzen erop dat de wet kan worden misbruikt om politieke tegenstanders het zwijgen op te leggen, vooral omdat het land al jarenlang wordt gedomineerd door één politieke partij. Hoewel de regering beweert de wet te gebruiken om democratische processen te beschermen, stellen critici dat het de weg vrijmaakt voor censuur en autoritarisme.

Deze trend van het onderdrukken van de persvrijheid en het manipuleren van de waarheid heeft niet alleen invloed op landen met autoritaire regimes, maar kan ook een gevaar vormen voor democratische samenlevingen. Wanneer politieke leiders in democratieën proberen de media te ondermijnen, ondermijnen ze de basisprincipes van vrijheid en rechtvaardigheid. Donald Trump’s voortdurende aanvallen op de pers, waarbij hij deze beschuldigde van het verspreiden van “nepnieuws”, zijn een duidelijke indicatie van deze problematiek. Dit is een manipulatie die niet alleen de geloofwaardigheid van de media aanvalt, maar ook het fundamentele idee van een vrije samenleving zelf ondermijnt. Wanneer de pers wordt bestempeld als de “vijand van het volk”, zoals Trump deed, is dit een gevaarlijk teken van autoritarisme in de dop.

In veel gevallen is het duidelijk dat de democratie zelf wordt bedreigd wanneer de pers haar waakzame rol verliest. De media moeten blijven fungeren als de hoeders van de waarheid, als een platform voor de mensen die op zoek zijn naar feiten en transparantie. Dit is vooral belangrijk in een tijd waarin de grens tussen waarheid en leugen steeds vager wordt door de kracht van politieke propaganda en bedrijfsinteresses.

Wat belangrijk is om te begrijpen, is dat de verspreiding van valse informatie niet zomaar een incident is, maar een systematisch probleem dat de manier waarop we de wereld begrijpen beïnvloedt. Het vermogen om de waarheid te distilleren uit de chaos van meningen, belangen en manipulaties is essentieel voor de bescherming van de democratie. Het kan niet genoeg benadrukt worden dat, hoewel fact-checking en het bestrijden van desinformatie essentieel zijn, de grotere uitdaging ligt in het beschermen van de persvrijheid, de onafhankelijkheid van nieuwsorganisaties, en het vermogen van burgers om toegang te krijgen tot objectieve informatie. Het bestrijden van desinformatie vereist een sterke, democratische infrastructuur die zowel de waarheid beschermt als de vrijheid van meningsuiting waarborgt.

Hoe draagt hoger onderwijs bij aan kritisch denken en waarom mag de nadruk op geesteswetenschappen niet verloren gaan?

Kritisch denken is een helder, rationeel, open geestig proces dat zich richt op rede en gebaseerd is op bewijs. Het is een mentale vaardigheid die conceptuele analyse, synthese en evaluatie van informatie omvat, verkregen door observatie, ervaring en reflectie, waarbij men zich niet zomaar laat leiden door bevooroordeelde waarheden van anderen. In de sociale wetenschappen, met name binnen de sociologie, worden studenten gestimuleerd om hun standpunten te onderbouwen met peer-reviewed academische bronnen. Deze wetenschappelijke publicaties verhogen de kans op feitelijke nauwkeurigheid, omdat ze worden getoetst door vakexperts. Hoewel dit systeem niet onfeilbaar is, is het onmiskenbaar betrouwbaarder dan het blindelings aannemen van onbewezen informatie.

Hogescholen en universiteiten fungeren als centra van academisch denken en zijn daarmee bij uitstek geschikt om kritisch denken te bevorderen bij studenten die streven naar een door rede en rationaliteit onderbouwde wijsheid. Vooral liberale kunstopleidingen benadrukken het ontwikkelen van de hele mens: het vergaren van algemene kennis en het cultiveren van intellectuele vaardigheden zoals redeneren, rationaliteit en oordeelsvorming door middel van kritisch denken. De sociale wetenschappen en geesteswetenschappen lenen zich bij uitstek voor deze taak. Ze omvatten disciplines als culturele antropologie, economie, politieke wetenschappen, sociologie, geschiedenis, filosofie, literatuur en ethiek. In tegenstelling tot technische opleidingen (STEM) en beroepsgerichte opleidingen, die zich primair richten op specifieke vaardigheden voor concrete beroepen, leggen liberale kunstopleidingen nadruk op het proces van leren als fundament voor levenslange intellectuele groei. Zoals Fain (2019) beschrijft, volgen STEM-richtingen doorgaans een rechtlijnig carrièrepad, terwijl het pad van een liberale kunstopleiding meer spiraalvormig en veelzijdig is.

Kennisverwerving via kritisch denken staat bij de liberale kunsten centraal. Dit blijkt ook uit de woorden van Albert Einstein, die stelde dat het niet zo belangrijk is om feiten uit het hoofd te leren, omdat die eenvoudig op te zoeken zijn. Waardevoller is het trainen van de geest om te denken, iets wat niet in boeken staat. Hij illustreerde dit met het voorbeeld van de snelheid van het geluid: niet het memoriseren ervan, maar het begrijpen van de betekenis en de variabelen die die snelheid beïnvloeden is van belang. Zo benadrukt het onderwijs dat de vaardigheid om te denken belangrijker is dan het verzamelen van feiten alleen.

Historisch gezien was het doel van hoger onderwijs het opleiden van gehele, kritische denkers die kunnen deelnemen aan maatschappelijke discussies op een intelligente en weloverwogen manier. Ondanks het vanzelfsprekende belang hiervan, kampt het hoger onderwijs met uitdagingen: een groeiende dominantie van STEM-disciplines ten koste van sociale wetenschappen en geesteswetenschappen, twijfel over het nut van hoger onderwijs, stijgende kosten, bureaucratische bemoeienis en tegenwerking vanuit machtsstructuren die een goed geïnformeerde bevolking als bedreiging zien.

De waarde van STEM-opleidingen ligt buiten kijf vanwege hun cruciale rol in technologische en wetenschappelijke vooruitgang die onze maatschappij vooruithelpt. Echter, het probleem ontstaat wanneer deze nadruk zo overheersend wordt dat sociale wetenschappen en geesteswetenschappen in de verdrukking komen. Dit heeft concrete gevolgen: minder budget, minder fulltime docenten, een beperkter cursusaanbod, en minder studenten die voor deze vakken kiezen. Dit zorgt voor een neerwaartse spiraal die uiteindelijk de diversiteit en diepgang van het onderwijs ondermijnt.

Het is begrijpelijk dat studenten kiezen voor studies met duidelijkere en vaak lucratievere carrièremogelijkheden. Dit verklaart deels de afname van inschrijvingen in sociale en geesteswetenschappen. Toch is het belangrijk te beseffen dat deze disciplines een cruciale rol spelen in het begrijpen van cultuur, politiek, sociale structuren en ethiek. Ze bereiden voor op diverse beroepen zoals recht, zaken, en creatieve vakgebieden, en vormen de basis voor een breed en kritisch geïnformeerde samenleving.

Naast het verwerven van feitelijke kennis, moeten studenten leren de complexiteit van maatschappelijke vraagstukken te doorgronden, nuance aan te brengen, en verschillende perspectieven te begrijpen. Kritisch denken is een vaardigheid die zich niet beperkt tot academische contexten, maar essentieel is voor participatie in democratische processen en het vormgeven van een rechtvaardige samenleving. De integratie van geesteswetenschappen met technische en beroepsgerichte opleidingen kan leiden tot een completere, meer veerkrachtige beroepsbevolking en een maatschappij die beter bestand is tegen desinformatie en simplistische wereldbeelden.

Zal de Duisternis Verdreven Worden? De Gevaren van Populisme en Sociaal Onbehagen in de 21ste Eeuw

In de laatste jaren heeft de wereld talloze tekenen van sociale onrust en politieke instabiliteit gezien, van studentenprotesten in Iran, Libanon en Chili, tot groeiende spanningen in landen als Colombia, Bolivia en Ecuador. De onderliggende oorzaken van deze onrust zijn divers, maar de gemeenschappelijke draad is duidelijk: een steeds grotere kloof tussen de rijkdom van de elite en de armoede van de massa. Dit heeft geleid tot protesten die eisen stellen voor grondwetsveranderingen en een heroverweging van het politieke systeem.

In het bijzonder zijn er in de afgelopen jaren meerdere incidenten die de angst voor verdere duisternis in de samenleving aandrijven. Politieke leiders, zoals de Oostenrijkse populist Heinz-Christian Strache, die in 2019 zijn ontslag indiende, lijken te fungeren als een lichtpuntje voor voorstanders van gelijkheid en democratie. Maar te midden van deze bewegingen tegen de heersende machten, blijft de vooruitgang in de 21ste eeuw stuiten op gevaarlijke sociale krachten die de democratie en de vrijheid bedreigen.

De zogenaamde 'duisternis' manifesteert zich in verschillende vormen. Het is zichtbaar in politieke leiders die regelmatig liegen, in aanvallen op journalisten in zelfs de meest democratische samenlevingen, en in de opkomst van populistische, nationalistische en nativistische bewegingen wereldwijd. De groeiende economische ongelijkheid en de verzwakking van het onderwijsstelsel zijn eveneens indicaties van deze gevaarlijke tijd.

In de Verenigde Staten zien we een duidelijke verschuiving naar rechts, die niet alleen politiek gezien gevaarlijk is, maar ook het sociale klimaat vergiftigt. Het terugtrekken van de VS uit het Parijsakkoord, onder leiding van president Trump, vormt een significant voorbeeld van deze verwerping van rationele, wetenschappelijke benaderingen van mondiale vraagstukken zoals klimaatverandering. Hetzelfde geldt voor de groei van haatmisdrijven in de VS, mede aangewakkerd door de steun van extreemrechtse groeperingen voor Trump en zijn beleid.

Dit soort 'duisternis' wordt verder versterkt door de waanzin die te zien is in wetten zoals de 'Student Religious Liberties Act' in Ohio, die in 2019 werd aangenomen. De wet staat leerlingen toe om wetenschappelijk onjuiste antwoorden te geven in tests, zolang deze zijn gebaseerd op religieuze overtuigingen. Dit is een extreem voorbeeld van hoe religie en politiek elkaar kunnen doorkruisen, wat leidt tot een verzwakking van de wetenschappelijke rationaliteit en de groeiende acceptatie van pseudowetenschap.

De ongelijke behandeling van vrouwen en LGBTQ+ mensen is een ander symptoom van deze duisternis. In de Verenigde Staten zien we dat wetgeving die gericht is op het beschermen van vrouwen tegen geweld, wordt tegengewerkt door invloedrijke organisaties zoals de National Rifle Association, die politieke druk uitoefenen om bepaalde wetgevingen te blokkeren. De NRA speelt een sleutelrol in het in stand houden van een gewelddadige gun-cultuur die het aantal massaschietpartijen in de VS blijft vergroten, zonder substantiële actie te ondernemen om de slachtoffers daadwerkelijk te beschermen.

Deze ontwikkelingen zijn niet uniek voor de Verenigde Staten. Over de hele wereld is er sprake van een terugslag in de rechten van minderheden en de fundamentele waarden van gelijkheid en rechtvaardigheid. De ideologieën die populistische bewegingen aandrijven, zijn vaak doordrenkt van extremisme, waarbij rationaliteit en mededogen worden vervangen door haat en verdeling.

Toch blijft er een lichtpuntje van hoop. Hoewel de 21ste eeuw vol dreigende gevaren is, bieden de kritieken op het systeem, zoals die van politieke denkers als Dick Rosenbaum, een belangrijke waarschuwing. Rosenbaum benadrukt de ideologische verschuiving in de Amerikaanse politiek, waarin de Republikeinse Partij steeds verder naar rechts verschuift, wat de stabiliteit van het politieke systeem ondermijnt. Dit soort ideologische extremen, zoals die beschreven door Levitsky en Ziblatt, zouden kunnen leiden tot een democratische crisis, die niet alleen de VS maar de wereld zou kunnen beïnvloeden.

Het is belangrijk dat we ons bewust blijven van de dreigingen die we tegenkomen en actief zoeken naar manieren om democratische waarden te behouden. De waarschuwingen van denkers als David Runciman, die in zijn boek "How Democracy Ends" stelt dat geen enkel systeem van bestuur eeuwig is, zijn relevant. Hij ziet de opkomst van Trump als een teken van het falen van democratische structuren, maar hij maakt duidelijk dat het niet alleen Trump is die de democratie bedreigt, maar het bredere klimaat van wantrouwen, intolerantie en chaos dat zich over de wereld verspreidt.

De belangrijkste boodschap voor de toekomst is duidelijk: het is niet genoeg om te blijven geloven in het oude model van democratie. In plaats daarvan moeten we actief de krachten van duisternis bestrijden, door te pleiten voor rationaliteit, wetenschappelijke integriteit en fundamentele mensenrechten. De komende jaren zullen cruciaal zijn voor het behoud van de democratie en de bescherming van de waarden die ons als samenleving bindt.

Wat is de rol van commercieel ijzerpoeder in milieusanering en uraniumextractie?
Hoe worden strategische en tactische plannen geïntegreerd in het ruimtemissieschema?
Hoe Shock en Persisterende Truncus Arteriosus de Behandeling Beïnvloeden
Hoe worden optimale herhalingsverdelingen gevonden in K-IRSA en wat zijn de beperkingen?
Wat zijn de belangrijkste richtlijnen en aanbevelingen voor borstkankeronderzoek volgens de recente wetenschappelijke inzichten?