Hoe de relatie tussen de Amerikaanse pers en de regering onder Donald Trump veranderde

De rol van de pers in een democratie is van fundamenteel belang. Zij is de schakel die de overheid verbindt met het volk, en biedt de nodige transparantie om een goed geïnformeerde samenleving te waarborgen. In de vroege jaren van Donald Trumps presidentschap begon deze relatie echter ernstig te verschuiven, met de pers als doelwit van herhaalde aanvallen en beschuldigingen van partijdigheid. Dit veranderde de manier waarop de Amerikaanse pers functioneerde, evenals de verhouding tussen het Witte Huis en de journalisten die het beleid van de regering moesten verslaan.

De afwezigheid van reguliere persbriefingen onder Trump was een breuk met de traditie die werd ingesteld door presidenten als Woodrow Wilson en Warren G. Harding. Al sinds de jaren 1920 werden persconferenties twee keer per week gehouden, en elke administratie sindsdien had een perssecretaris die verantwoordelijk was voor het verstrekken van informatie. Dit veranderde echter toen Trump besloot dat de media, in zijn ogen, niet altijd betrouwbaar waren, en dat hij zijn berichten beter zelf kon uitzenden via sociale media. Zijn gebruik van Twitter was een manier om een directe lijn naar het publiek te creëren, los van de “traditionele” verslaggeving die volgens hem vaak gekleurd was.

De afname van persbriefingen onder de Trump-regering leidde tot bezorgdheid bij voormalig perssecretarissen en andere politieke leiders. In januari 2020 schreven 13 oud-perssecretarissen een open brief waarin zij pleitten voor de herinvoering van de reguliere persbriefingen. Ze benadrukten dat een goed geïnformeerd publiek essentieel is voor een sterke democratie en dat het ontbreken van deze briefingen de werking van de regering belemmerde. Deze voormalig ambtenaren gaven aan dat het voorbereiden van persbriefingen de regering zou dwingen beter te coördineren en haar doelen duidelijker te communiceren.

Tegelijkertijd werd de informele stijl van communicatie van Trump, waaronder zijn vele korte interacties met de pers terwijl hij naar Marine One liep, bekritiseerd. Critici wezen op het feit dat deze korte gesprekken vaak verstoord werden door het geluid van de helikopter, en dat Trump vaak vragen die hij niet wilde beantwoorden negeerde. Ook was het moeilijk om gebruik te maken van de geluidsfragmenten van deze informele gesprekken, omdat de president zich snel terugtrok wanneer de pers hem te dicht op de huid zat.

De spanningen tussen de regering Trump en de pers bereikten hun hoogtepunt met de zaak rondom NPR-verslaggeefster Mary Louise Kelly en minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo in januari 2020. Na een verhitte discussie over het Amerikaanse beleid ten aanzien van Oekraïne, waarbij Kelly Pompeo’s standpunten aan de kaak stelde, beëindigde Pompeo het interview abrupt en nodigde hij Kelly uit voor een private confrontatie. Pompeo’s woedende reactie, die werd gekarakteriseerd door grove taal en beledigingen, was een scherp voorbeeld van de vijandigheid die steeds meer kenmerkend werd voor Trumps omgang met de media.

Het is belangrijk te begrijpen dat de strijd tussen de media en de overheid onder Trump niet alleen ging over de toegang tot informatie, maar ook over de legitimiteit van de pers zelf. De voortdurende aanvallen op de pers, gecombineerd met een afname van formele communicatiemechanismen, zorgden ervoor dat het vertrouwen in de objectiviteit van de media verder afnam, zowel binnen de VS als internationaal. In de toekomst zal het essentieel zijn om te blijven pleiten voor transparantie en toegang tot eerlijke informatie, vooral in een tijdperk waar sociale media vaak de waarheid vertroebelen en politieke communicatie steeds vaker rechtstreeks wordt gemanipuleerd.

Wat is de Rol van de Persvrijheid in Oorlogstijd?

In de late jaren 1960, onder het presidentschap van Lyndon B. Johnson, gaf de Amerikaanse minister van Defensie, Robert McNamara, de RAND Corporation de opdracht om een geheime overheidsstudie uit te voeren over de Amerikaanse betrokkenheid in Vietnam. In 1971 gaf een medewerker van de RAND Corporation ongeautoriseerde kopieën van het rapport aan verslaggevers van The New York Times en The Washington Post. Na maanden van het bestuderen van de documenten, begon The New York Times op 13 juni 1971 met de publicatie van artikelen gebaseerd op dit rapport, en The Washington Post volgde vijf dagen later, op 18 juni 1971.

De centrale vraag in deze zaak was of de overheid een voorafgaande beperking op de pers mocht opleggen, waardoor zij bepaalde publicaties al in de eerste plaats zou kunnen verbieden. De overheid argumenteerde onder andere dat de publicatie van het topgeheime rapport een schending van de Espionage Act van 1917 zou zijn en ernstige schade zou toebrengen aan de nationale veiligheid van de Verenigde Staten. De argumenten van de kranten waren echter dat de Espionage Act vaag was en geen specifieke taal bevatte die voorafgaande beperkingen zou autoriseren; dat het recente precedent van het Hooggerechtshof erop wees dat dergelijke beperkingen grondwettelijk onaanvaardbaar waren; en dat voorafgaande beperkingen in tegenspraak waren met de filosofische, historische en juridische fundamenten van het Eerste Amendement.

De meningen van de rechters varieerden van opvattingen die bijna absoluut waren, waarbij ze stelden dat voorafgaande beperkingen nooit toegestaan konden worden onder het Eerste Amendement, tot diegenen die beweerden dat voorafgaande beperkingen in bepaalde gevallen grondwettelijk zouden kunnen zijn, maar dat de overheid in dit geval niet voldoende bewijs had geleverd. Bijvoorbeeld, rechter Hugo Black stelde dat gerechtelijke bevelen zoals deze "flagrante, onverdraagzame en voortdurende schendingen van het Eerste Amendement" waren, en dat "de bescherming van militaire en diplomatieke geheimen ten koste van een geïnformeerde representatieve regering geen echte veiligheid voor onze Republiek biedt." Rechter William Brennan voegde eraan toe dat de overheid moest bewijzen dat de publicatie "onvermijdelijk, direct en onmiddellijk" de nationale veiligheid in gevaar zou brengen, maar dat het daarin niet was geslaagd.

Ondanks dat zes van de negen rechters zich achter de kranten schaarden, was er geen meerderheidsopinion. De beslissing van het Hooggerechtshof liet echter de deur open voor censuur in extreme, maar nog ongedefinieerde situaties. In wezen werd de persvrijheid, die het recht om te publiceren zonder voorafgaande beperkingen beschermt, in stand gehouden, maar het hof liet ruimte voor het idee dat in zeldzame gevallen een censuurmaatregel gerechtvaardigd kan zijn.

De zaak legde een precedent vast waarbij de pers de vrijheid heeft om te publiceren zonder voorafgaande beperking, maar stelde tegelijkertijd de vraag of dit altijd en overal geldt, vooral in gevallen waarin de nationale veiligheid op het spel staat. De juridische implicaties van deze beslissing zijn nog steeds relevant voor de hedendaagse discussies over persvrijheid en de rechten van de staat in situaties van nationale crisis of oorlog. Het is belangrijk te begrijpen dat, ondanks de steun voor persvrijheid, het Hooggerechtshof nog steeds ruimte heeft gelaten voor mogelijke censuur in zeer specifieke en buitengewone omstandigheden.

Hoe kan de belofte van vertrouwelijkheid door journalisten worden gehandhaafd zonder de vrijheid van de pers te schenden?

De zaak die voor het hof werd gebracht betreft de complexe afweging tussen het recht van de pers om informatie vrijelijk te publiceren en de verplichting om vertrouwelijke beloften, zoals gedaan aan bronnen, na te komen. In dit specifieke geval werd de vraag gesteld of het afdwingen van een belofte van vertrouwelijkheid via de rechtsfiguur van 'promissory estoppel' een inbreuk zou maken op de grondwettelijke bescherming van de persvrijheid, zoals gewaarborgd door het Eerste Amendement van de Amerikaanse Grondwet.

De rechtbank stelde dat een promissory estoppelanalyse noodzakelijkerwijs een afweging vereist tussen het recht op persvrijheid en de behoefte om beloften van anonimiteit te handhaven. Het was duidelijk dat het afdwingen van zo'n belofte in dit geval de rechten van de gedaagden zou schenden, aangezien de belofte van vertrouwelijkheid met betrekking tot een bron impliciet in botsing kwam met hun rechten onder het Eerste Amendement. Deze beslissing weerspiegelt de zorg dat het afdwingen van dergelijke beloftes journalisten zou kunnen belemmeren in hun werk om nieuws vrij te verzamelen en te verspreiden.

In dit geval moest het hof, na een zorgvuldige afweging, vaststellen of de toepassen van promissory estoppel als rechtsfiguur voor Cohen een schending van het Eerste Amendement zou inhouden. De vraag of de handhaving van deze belofte een 'state action' betreft binnen de context van het veertiende amendement werd hierbij aan de orde gesteld, aangezien staatsrechtelijke handelingen moeten worden getoetst aan de bescherming van grondwettelijke rechten.

De beslissing van het hof baseerde zich op eerdere jurisprudentie waarin het principe van staatsactie werd vastgesteld in zaken die de vrijheid van meningsuiting betrof, zoals in de beroemde zaak New York Times Co. v. Sullivan (1964). De wet van de staat Minnesota, die de mogelijkheid bood om promissory estoppel te gebruiken als rechtsgrond voor het afdwingen van de belofte, werd erkend als een algemeen toepasselijke wet. De pers was niet ontslagen van de verplichting om zich aan dergelijke algemene wetten te houden, zelfs als het zou kunnen leiden tot gevolgen voor hun werk.

Het recht van journalisten om nieuws te publiceren, is niet absoluut. Er zijn diverse gevallen, zoals Branzburg v. Hayes (1972), waarin het hof vaststelde dat journalisten net als andere burgers verplicht kunnen worden om samen te werken met een groot juryonderzoek, zelfs als dat inhoudt dat een bron wordt onthuld. De pers heeft niet het recht om inbreuk te maken op het eigendom of de rechten van anderen bij het verzamelen van nieuws, en is verplicht zich aan de wet te houden, bijvoorbeeld in gevallen van schending van auteursrechten of antitrustwetten.

Er moet duidelijk worden gesteld dat het afdwingen van compensatoire schadevergoedingen in dit geval geen 'straf' was, maar eerder een kostenpost in het kader van het vergaren van nieuwswaardige informatie. In gevallen waarin een journalist een belofte maakt, zoals in dit geval, kan de schending van die belofte leiden tot schadevergoedingen, net zoals in een zakelijk contract. Het is hierbij belangrijk te begrijpen dat het juridische systeem geen speciale bescherming biedt aan de pers om haar verplichtingen te ontlopen.

Desondanks wordt de vrijheid van de pers altijd gewaardeerd en beschermd, maar het is essentieel te erkennen dat deze vrijheid niet betekent dat journalisten ongestraft hun verplichtingen kunnen schenden, vooral als het gaat om contractuele verplichtingen, zoals het naleven van vertrouwelijke afspraken met hun bronnen. De druk die wordt uitgeoefend op journalisten om beloftes na te komen, komt voort uit de wens om de integriteit van de journalistiek te waarborgen, maar mag niet leiden tot een inperking van de persvrijheid.

Het is ook belangrijk te realiseren dat de bescherming van de persvrijheid nooit kan dienen als een vrijbrief voor wanpraktijken, zoals het in strijd handelen met de afspraken die zijn gemaakt met informanten. Wanneer bronnen bescherming van hun anonimiteit verwachten, wordt dit recht vaak erkend door de wet, maar het moet altijd worden afgewogen tegen andere belangen, zoals de verplichting om de waarheid te vertellen en publieke belangen te dienen. De pers heeft dus geen absolute vrijheid, maar is gebonden aan de regels en verantwoordelijkheden die gelden voor de samenleving als geheel.

De toekomst van journalistiek: De impact van technologie op de mediabeleving

Digitale media zijn in de afgelopen jaren drastisch veranderd, vooral door de dominantie van enkele grote techbedrijven. Google, Amazon, Facebook en Apple hebben een overkoepelende invloed in de wereld van informatieverstrekking, analyse en journalistieke productie, vergelijkbaar met de manier waarop traditionele mediaorganisaties het nieuws beheersten. Deze vier bedrijven hebben zich niet alleen gepositioneerd als mediators, maar ook als leiders in de verspreiding van lokale en internationale berichtgeving. Dit heeft geleid tot een verschuiving in de manier waarop nieuws wordt verzameld en gedeeld.

De opkomst van internet heeft de toegang tot informatie vergemakkelijkt en de kosten van advertenties drastisch verlaagd, wat het mogelijk heeft gemaakt voor nieuwe spelers om de traditionele mediabedrijven uit te dagen. Nieuws wordt nu niet alleen verzameld door journalisten in redacties, maar ook door freelancers, academici, studenten en zelfs burgers die hun eigen bijdragen leveren. Dit heeft de manier waarop nieuws wordt verzameld en verspreid sterk veranderd. Het oude model, waarin de inkomsten uit advertenties en abonnementen de motor waren van de nieuwsindustrie, lijkt zijn effectiviteit te verliezen. Nieuwe vormen van financiering, zoals filantropie, overheidsgelden en bijdragen van individuen, zijn nodig om de toekomst van de journalistiek veilig te stellen.

Toch heeft de opkomst van internet niet alleen kansen geboden, maar ook bestaande journalistieke structuren ondermijnd. De lage kosten en de enorme beschikbaarheid van informatie via digitale platforms hebben het moeilijker gemaakt voor traditionele nieuwsorganisaties om hun publiek en adverteerders vast te houden. De economische veranderingen die deze verschuiving in de journalistieke industrie hebben veroorzaakt, zijn niet nieuw. In de vroege dagen van de republiek hadden kranten weinig of geen lokale verslaggeving. Ze waren vaak beperkt tot buitenlandse nieuwsitems, zonder verificatie. De nadruk lag eerder op meningen en partijgebonden publicaties dan op objectief nieuws.

De verschuivingen in de journalistiek werden niet alleen gedreven door de markt, maar ook door de veranderingen in de maatschappij. Sociale bewegingen brachten nieuwe perspectieven naar de redacties. Journalisten begonnen zich meer bewust te worden van minderheidsgroepen die eerder over het hoofd werden gezien, en er kwam aandacht voor onderwerpen zoals gendergelijkheid, seksuele vrijheid en milieu. Deze veranderingen werden vervolgens weerspiegeld in het nieuws, dat niet langer alleen de regering en machtige instituties als onderwerp had, maar ook bredere maatschappelijke trends en ontwikkelingen, van gezondheid tot wetenschap en cultuur.

Er is dus niet alleen sprake van veranderingen in de techniek en technologie van nieuwsproductie, maar ook van een diepere culturele verschuiving in wat wordt beschouwd als nieuws en hoe het wordt gepresenteerd. Het idee van journalistiek verandert voortdurend, net zoals de samenleving en de economie veranderen. Terwijl de technologie het makkelijker maakt om nieuws snel en goedkoop te verspreiden, blijft de vraag hoe het nieuws de samenleving kan dienen en hoe het kan bijdragen aan een geïnformeerde en kritische burgerbevolking.