Wanneer vier zwarte studenten van de North Carolina Agricultural and Technical College op 1 februari 1960 plaatsnamen aan een "alleen voor blanken" lunchtafel in Greensboro, North Carolina, veroorzaakten zij meer dan slechts een tijdelijke uitdaging voor de gesegregeerde faciliteiten van de Woolworth-winkel. Dit was niet de eerste burgerrechtenprotest dat door studenten werd geleid, maar de sit-in in Greensboro vormde een keerpunt dat de verbeelding van zowel zwarte als witte studenten door het hele land deed ontwaken. Cleveland Sellers, een zestienjarige Afro-Amerikaanse student in Denemarken, South Carolina, schreef later dat de actie in Greensboro “me trof als een adrenalinestoot” (Sellars 1973: 18). Deze energie verspreidde zich snel door het zuiden van de VS, waar duizenden voornamelijk zwarte studenten, vooral in steden als Nashville, Atlanta en Washington DC, zich aansloten bij wat men een "decennium van verstoring" zou noemen (Morris 1984: 195–228).

In de woeste maanden die volgden op de sit-in in Greensboro, werden zowel zwarte studenten in het zuiden als witte studenten in het noorden de voorhoede van de burgerrechtenbeweging. Dit leidde tot de oprichting van belangrijke studentenorganisaties zoals het Student Non-Violent Coordinating Committee (sncc) in april 1960 en andere aanverwante organisaties zoals de Northern Student Movement (1961) en Friends of sncc (1962). De protesten en netwerken rond burgerrechten beïnvloedden de vroege activiteiten van organisaties zoals de Students for a Democratic Society (sds), opgericht in 1960, en de Southern Student Organizing Committee (ssoc), opgericht in 1964. Door tegen segregatie op lokaal, staats- en federaal niveau te strijden, benadrukten de studentenactivisten hun toewijding aan de uitdrukkingen van morele politiek en participatieve democratie die de protesten van de jaren 60 definieerden (Farber 1994; Farrell 1997; Morgan 1991).

Wat echter vaak over het hoofd wordt gezien, is de uitdaging waarmee witte studenten in de burgerrechtenbeweging werden geconfronteerd: de contradicties van hun eigen witte privileges, vooral in het zuiden, waar zij vaak werden beschuldigd van het steunen van de 'zwarte zaak' en als 'nigger lovers' en verraders van hun ras werden aangevallen. Dit confronteren van segregatie en raciale onderdrukking bracht vele witte studenten ertoe om de betekenis van "witheid" in hun eigen leven en in de samenleving als geheel in vraag te stellen. Het erkennen van witheid als een sociaal construct dat "rasprivileges" perpetueert, creëerde de ruimte om de vaak “onbenoembare” rol van raciale dominantie uit te dagen (Frankenberg 1993: 6).

Witte studenten die zich in de burgerrechtenbeweging van de jaren 60 bewogen, gingen door een complex proces van zelfreflectie en ontdekking. Zoals Wesley Hogan in haar studie van het sncc opmerkt, "deze noordelijke fronten van de burgerrechtenbeweging zouden op eigen wijze ook de nationale cultuur van witte suprematie uitdagen. Hoewel veel noordelijke witte mensen zich inzetten voor raciale gelijkheid, hadden zij bijna geen ervaring met het verwezenlijken ervan" (Hogan 2007: 96). Dit proces van bewustwording was traag en moeilijk, maar essentieel voor de verschuiving in het begrip van raciale verdeling, zowel persoonlijk als politiek.

Op persoonlijk vlak bracht deze ervaring voor velen, zoals ikzelf als student aan de Universiteit van Pittsburgh van 1963 tot 1967, de erkenning van de interne tegenstellingen van het "witte" privilege. Mijn activisme richtte zich aanvankelijk niet op het Zuiden, maar in plaats daarvan op het bestrijden van de aanhoudende raciale onderdrukking in het noorden. Dit betekende niet alleen het politieke bewustzijn van segregatie, maar ook de erkenning van de rol van het noorden in het onderhouden van raciale hiërarchieën. Dit leidde tot een ontdekking van het ‘innerlijke raciale scheidingsproces’ – een ontdekking die nodig was voor de deconstructie van het begrip ‘witheid’.

De burgerrechtenbeweging bood witte studenten de mogelijkheid om actief deel te nemen aan het beëindigen van raciale segregatie, maar deze betrokkenheid kwam met een diepere confrontatie met hun eigen privilegies. Dit proces maakte de vraag hoe burgerschap, of nationale identiteit, werd gevormd door ras, steeds urgenter. De naoorlogse periode verscherpte de tegenstellingen tussen raciale burgers en een democratie die voor iedereen moest zijn. Het afwijzen van fascisme bracht de vraag naar raciale onderdrukking in de Verenigde Staten en de rest van de wereld naar voren, vooral door de anti-koloniale strijd van gekleurde volkeren. Dit was ook de tijd waarin de VS zichzelf als de leider van de democratie claimde, terwijl deze claim steeds moeilijker vol te houden was, gezien de interne raciale ongelijkheden.

Witte studenten die zich in de burgerrechtenbeweging begaven, bevonden zich niet alleen in een strijd tegen segregatie, maar ook in een bredere strijd tegen de maatschappelijke constructies van raciale identiteit. Het ontrafelen van het idee van "witheid" was daarbij essentieel voor het begrip van de burgerrechtenbeweging als geheel. Dit was een beweging die niet alleen de raciale categorieën destabiliseerde, maar die ook de fundamenten van Amerikaanse nationale identiteit en burgerschap ter discussie stelde.

Het is belangrijk te begrijpen dat de burgerrechtenbeweging, hoewel gericht op het beëindigen van segregatie en raciale ongelijkheid, tegelijkertijd ook een bredere vraag opriep over de aard van democratie en burgerschap. Voor studenten, zowel zwart als wit, was dit een periode van diepgaande zelfreflectie en persoonlijke transformatie. De strijd tegen segregatie was niet alleen extern; het was ook een innerlijke strijd die de fundamentele opvattingen over ras, identiteit en rechtvaardigheid aan de orde stelde. De burgerrechtenbeweging uit de jaren 60 is dan ook niet alleen een strijd voor gelijke rechten, maar ook een strijd voor een radicaal andere kijk op de Amerikaanse samenleving en haar waarden.

Hoe witte studentenactivisten in de burgerrechtenbeweging de Amerikaanse samenleving uitdaagden

De Vietnamoorlog dwong miljoenen burgers hun onvoorwaardelijke vertrouwen in de Verenigde Staten aan de kaak te stellen — het geloof dat hun land altijd de grootste kracht voor het goede was, dat het onveranderlijk democratie en mensenrechten bevorderde, en dat het superieur was in zowel macht als deugdzaamheid. Het was deze diepgaande vervreemding van de nationale identiteit die in 1966 leidde tot het ondertekenen van de verklaring "We Won’t Go", waarmee de draftweerstandsbeweging werd geboren. Vanaf dat moment richtte ik al mijn energie op het verzet tegen de oorlog en de dienstplicht, wat me in 1967 zelfs tot fulltime vrijwilliger maakte bij de American Friends Service Committee, gespecialiseerd in Vietnam-zomeractiviteiten. Toen ik dat najaar begon aan mijn graduate opleiding aan de University of Minnesota, werkte ik uitsluitend aan anti-oorlogs- en dienstplichtkwesties.

Mijn activistische scholing vond echter zijn wortels in mijn betrokkenheid bij de burgerrechtenbeweging. Daar ontwikkelde ik het besef van mezelf als historisch agent van verandering en begon ik de confrontatie aan met mijn eigen blankheid en mijn bevoorrechte staatsburgerschap. Het besef dat je verantwoordelijkheid draagt voor sociale en politieke verandering, en daarmee zelf een motor van die verandering kunt zijn, trok tienduizenden studenten aan om activisten te worden in de burgerrechtenbeweging. Tijdens de Free Speech Movement in Berkeley stelde een van de kernactivisten, Jack Weinberg, dat studenten zich richtten op de burgerrechtenbeweging omdat ze daar op een front konden strijden tegen fundamentele maatschappelijke problemen en daar echte impact konden hebben.

Veel blanke studentenactivisten sloten zich aan bij de Student Nonviolent Coordinating Committee (SNCC), omdat die organisatie de mogelijkheid bood om niet alleen de aanhoudende raciale ongelijkheden aan te pakken, maar ook hun eigen visie op raciale rechtvaardigheid en mensenrechten te ontwikkelen. Zoals Debra Schultz in haar studie van het relatief grote aantal Joodse vrouwen die als vrijwilligers naar het zuiden trokken stelt, bood SNCC een thuis aan blanke antiracistische activisten in een tijd waarin het concept van blanke antiracisme nog uiterst zeldzaam was onder Amerikanen.

Of ze nu naar het Zuiden gingen of op de campus bleven, deze blanke studentenactivisten droegen een antiracistisch programma uit dat de sociale bewegingen van de jaren zestig blijvend zou beïnvloeden. Door een gedeeld bewustzijn, een historisch begrip en een visie op noodzakelijke maatschappelijke verandering, zochten studenten in de burgerrechtenbeweging en de strijd voor zwarte vrijheid een uitlaatklep voor hun eis van onmiddellijke rechtvaardigheid en vrijheid. Mendy Samstein, een witte SNCC-activist, vatte deze ervaring samen door te zeggen dat hij niet alleen deelnam aan een burgerrechtenbeweging in een bepaalde tijd, maar dat hij voelde dat hij zich aansloot bij de mensheid zelf, een ervaring die hem tot op de dag van vandaag beweegt.

Hoewel deze activisten de contradicties van blanke bevoorrechting niet konden opheffen, creëerden zij een tussentijdse ruimte waarin zij de privileges van blanke suprematie durfden te bevragen. Michael Harrington noemde het bestaan van deze strijd een morele en emotionele kritiek op de gehele samenleving, waarbij zelfs zogenoemde hervormers en sociale vernieuwers hypocriet werden genoemd omdat ze binnen de kaders van het mogelijke manoeuvreerden, terwijl de tijd vroeg om een niet-gewelddadige John Brown. Daarnaast fungeerde de zwarte bevrijdingsstrijd als katalysator voor de deconstructie van blankheid en opende zij de mogelijkheid — die nog niet is gerealiseerd — voor burgerschap en democratie zonder geracialiseerde privileges.

Door hun radicalisering binnen de zwarte bevrijdingsstrijd werden blanke studenten zich bewust van de ziekten van het systeem en begonnen ze hun eigen verbondenheid met de constructies van blankheid en het disfunctionele bewustzijn dat daarmee gepaard ging, ter discussie te stellen. Bob Pardun, leider van de Students for a Democratic Society (SDS), zei tijdens een herdenking voor Malcolm X in 1968 treffend dat het voor wit Amerika moeilijk is om zich te verzetten tegen de eigen aannames van blank Amerika. De illusie dat deze samenleving de beste is voor blanke mensen werd dagelijks onderwezen via scholen en media. Het was moeilijk te begrijpen dat dit systeem ook blanke mensen exploiteert, reguleert en vernietigt, hen scheidt van hun broeders en zusters en hen verhindert te begrijpen wat hen overkomt. Maar deze lessen werden geleerd.

De ervaringen van witte studentenactivisten verschilden natuurlijk, afhankelijk van of ze geconfronteerd werden met het brute racisme van het Zuiden — met openlijke vijandigheid en geweld — of met het meer subtiele en gestructureerde racisme in het Noorden, dat blanke mensen in staat stelde zichzelf onschuldig en zelfvoldaan te voelen. Beide vormen van confrontatie met de realiteit van racisme waren levensveranderend. Het afwerpen van het sluier van blankheid maakte duidelijk dat het streven om de raciale scheidslijnen te overstijgen onlosmakelijk verbonden was met de ontmanteling van diezelfde blankheid. In de woorden van Mendy Samstein betekende dat proces: zich aansluiten bij de mensheid.

Daarnaast is het essentieel te beseffen dat het proces van bewustwording en activisme niet zonder spanning was. De strijd tegen blanke suprematie betekende ook het onder ogen zien van eigen privileges en het doorbreken van diepgewortelde sociale structuren. Dit maakte de beweging niet alleen een strijd tegen externe onrechtvaardigheid, maar ook een innerlijke strijd tegen het eigen systeem van overtuigingen en identiteiten. Alleen door deze zelfreflectie kon er ruimte ontstaan voor een bredere, inclusievere visie op vrijheid en gelijkheid.

Hoe de Filippijnen en Amerika’s politieke en sociale dynamieken samenkomen: Het onzichtbare fundament van ongelijkheid

De Filippijnen, net als de Verenigde Staten, bevinden zich in een voortdurende worsteling om de erfenis van kolonialisme, politieke controle en de systematische onderdrukking van minderheden te begrijpen en aan te pakken. Dit gedeelde verleden heeft invloed op hun hedendaagse samenleving, waar raciale en economische ongelijkheid het politieke landschap beïnvloeden. Het politieke en sociale beleid in beide landen wordt vaak gekarakteriseerd door de onzichtbare aanwezigheid van raciale en economische hiërarchieën die diep verankerd zitten in hun structuren van macht.

In de Filippijnen speelt het koloniale verleden van de Verenigde Staten nog steeds een prominente rol. Dit heeft niet alleen de identiteit van de natie gevormd, maar heeft ook de fundamenten gelegd voor een structurele ongelijkheid die zich door de tijd heen heeft voortgezet. Het is duidelijk dat raciale en economische scheidslijnen niet zomaar toevalligheden zijn, maar het resultaat van langdurige politieke en sociale constructies die nog steeds doorwerken in hedendaagse beleidsmaatregelen en interacties.

Het idee van 'post-raciale Amerika' wordt vaak besproken, maar is in feite slechts een ideologische constructie die de werkelijke problematiek van raciale onrechtvaardigheid negeert. Terwijl sommige politieke leiders en mediafiguren proberen te suggereren dat de Verenigde Staten een egalitairere samenleving zijn geworden, blijft de realiteit van institutioneel racisme zichtbaar in alles, van politiepraktijken tot economische kansen. Dit is evident in de manier waarop het systeem van 'stop-and-frisk' in Pittsburgh en andere stedelijke gebieden, zoals Detroit en Chicago, wordt toegepast, waar etnische minderheden onevenredig vaak het doelwit zijn.

Het gebruik van repressieve en punitieve maatregelen in de Filippijnen en de VS is een manier om de heersende orde te behouden, maar het heeft ook geleid tot een cultureel en sociaal klimaat van wantrouwen en verzet. Het militair geïntensiveerde politieoptreden, dat gericht is op het handhaven van de status quo, heeft in beide landen geleid tot een steeds verder escalerende situatie van geweld en repressie. Er is een groeiend bewustzijn van de schadelijke effecten van dit beleid, vooral onder activisten die zich verzetten tegen deze mechanismen van onderdrukking. Dergelijke bewegingen proberen de negatieve impact van systematische onderdrukking te ontmantelen, maar stuiten vaak op obstakels die diep geworteld zijn in de sociale, politieke en economische structuren.

In de context van deze ongelijkheden moeten we ook kijken naar de rol van de politiek en de invloed van de ideologieën die door zowel nationale als lokale politici worden verspreid. In de VS bijvoorbeeld, het politieke klimaat onder Trump, waarin nationalisme en conservatisme centraal stonden, versterkte de veronderstelde tegenstelling tussen de 'witte meerderheid' en 'minderheden'. Dit creëerde een vicieuze cirkel van polarisatie, waarin de grieven van een achtergestelde witte bevolking werden gemanipuleerd om politieke macht te consolideren, ten koste van mensen van kleur en immigranten. Het is belangrijk te begrijpen dat de angst en woede die deze populistische retoriek aansteken, vaak het resultaat zijn van een geschiedenis van onrechtvaardigheid en uitsluiting.

De situatie in de Filippijnen vertoont parallellen, waarbij de politieke agenda vaak gericht is op het versterken van de machtsstructuren die profiteren van de status quo. Politici spelen in op de onvrede van de bevolking door gevoelens van angst en vervreemding te benutten, wat leidt tot een grotere acceptatie van autoritaire maatregelen. Het is deze dynamiek die de sociale verhoudingen in zowel de Filippijnen als de VS vormgeeft, met ernstige gevolgen voor het sociale weefsel van beide samenlevingen.

Het is essentieel te erkennen dat de ideologieën die dergelijke onrechtvaardigheid in stand houden, niet alleen door de overheid of door elites worden bevorderd, maar ook door het bredere maatschappelijk discours. Media, politieke figuren en culturele invloeden spelen allemaal een rol in het handhaven van een verhaal dat de bestaande machtsstructuren beschermt. Het idee van een 'raciaal neutrale' samenleving, bijvoorbeeld, is een krachtig instrument dat wordt gebruikt om de werkelijke oorzaken van ongelijkheid te verbergen, terwijl het tegelijkertijd de ideologische structuren van onrecht in stand houdt.

Wat belangrijk is om te begrijpen, is dat de strijd tegen institutionele ongelijkheid niet slechts een strijd van de armen of van specifieke minderheden is. Het is een strijd van iedereen die in een samenleving leeft die wordt gekenmerkt door de uitbuiting van bepaalde groepen ten gunste van anderen. De transformatie van dit systeem vereist een bewustwording van de diepgewortelde sociale, politieke en economische structuren die deze ongelijkheid in stand houden, en een gezamenlijke actie om deze fundamenteel te hervormen.

De voortdurende strijd tegen het onzichtbare fundament van ongelijkheid in zowel de Filippijnen als de VS benadrukt de noodzaak van een verregaande heroverweging van zowel de politieke structuren als de sociale normen die de basis vormen van deze samenlevingen. Wat er op de achtergrond vaak gebeurt, is een proces van onzichtbare dominantie, waarin de machtsstructuren niet altijd zichtbaar zijn, maar wel voortdurend invloed uitoefenen op de dagelijkse ervaringen van de mensen die onder deze structuren leven.

Hoe beïnvloedt gewapendheid de dynamiek van rassendiscriminatie en geweld in de Verenigde Staten?
Hoe worden asteroïden gedetecteerd die mogelijk de aarde kunnen raken?
Wat is de grondslag van het conservatisme en zijn evolutie in de Amerikaanse context?