Waarom werkt politieke storytelling beter dan feiten en beleid?

Soms worden helden verraden door hun metgezellen, in de steek gelaten door hun bondgenoten, en geconfronteerd met een crisis die niet alleen hun missie bedreigt, maar ook hun bestaan. Juist in dat moment van existentiële dreiging ontstaat iets wat krachtiger is dan strategie of macht: een verhaal. De held kijkt naar binnen, vindt zijn ware identiteit, gelooft onwrikbaar in zijn doel en overwint. Dit klassieke narratief – strijd, val, transformatie en overwinning – is de ruggengraat van talloze mythische vertellingen, maar ook van politieke campagnes. Het is geen toeval dat de structuur van zo’n archetypisch verhaal als mal dient voor moderne politieke figuren, met Donald Trump als misschien wel het meest opvallende voorbeeld.

Het verloop van zijn kandidatuur – van buitenstaander tot gedemoniseerde vijand van de gevestigde orde, tot onverwachte overwinnaar – weerspiegelt bijna exact de structuur van een Hollywoodfilm. De media fungeerden als versterker van dit verhaal, niet als neutrale informatiestroom. De kracht van Trumps opkomst lag niet zozeer in beleidsvoorstellen of rationele onderbouwing, maar in het narratief dat hij creëerde en belichaamde. Hij werd het verhaal. En dat verhaal was meeslepend. Het had antagonisten, dramatische wendingen, een duidelijke missie, en een hoofdrolspeler die zich, ondanks alles, onoverwinnelijk toonde.

Door de geschiedenis heen zijn succesvolle politieke bewegingen onlosmakelijk verbonden met krachtige narratieven. Denk aan de Franse Revolutie, de Amerikaanse onafhankelijkheid, de burgerrechtenbeweging – allemaal verhalen die resoneren met waarden, emoties en collectieve identiteiten. Ideeën zijn belangrijk, maar pas als ze in een narratief worden gegoten, worden ze overdraagbaar, memorabel en overtuigend.

Vandaag, in een tijd waarin objectieve waarheid steeds meer wordt betwijfeld en informatie wordt gefilterd door algoritmen, is storytelling niet slechts een hulpmiddel maar een machtsinstrument. Het stelt politici en bewegingen in staat om niet alleen stemmen te winnen, maar werkelijk de manier te beïnvloeden waarop mensen de wereld begrijpen. De overgang van feiten naar gevoelens in het publieke debat is geen toevallige ontsporing, maar een systematische verschuiving. En wie erin slaagt het krachtigste verhaal te vertellen, domineert het discours.

Dit maakt ook duidelijk dat politieke storytelling zich niet beperkt tot verkiezingscampagnes of leiderschap. Het beïnvloedt de bredere cultuur, maatschappelijke verhoudingen en zelfs de fundamenten van wat als "waarheid" wordt beschouwd. In dit klimaat kunnen desinformatie, propaganda en fake news zich vermommen als legitieme verhalen. En omdat mensen hun realiteit grotendeels interpreteren via verhalen, worden ze vatbaarder voor manipulatie – niet omdat ze irrationeel zijn, maar omdat ze menselijk zijn.

Taal is in dit alles geen neutraal medium. Het is zowel wapen als toneel. Woorden kunnen verhullen of onthullen, mobiliseren of demobiliseren. In een tijd waarin publieke taal steeds vaker wordt bekritiseerd als leeg, manipulatief of polarisatief, wordt het des te belangrijker om te begrijpen hoe taal het verhaal vormt – en daarmee de werkelijkheid zelf.

Wat belangrijk is om te begrijpen, is dat deze vorm van storytelling niet alleen werkt in de handen van populisten of mediamagnaten. Het is een universele strategie, inzetbaar voor iedere groep, organisatie of individu die zijn ideeën wil communiceren met kracht. Het gaat er niet om de waarheid op te offeren aan het verhaal, maar om het verhaal te gebruiken om de waarheid zichtbaar te maken. Een goed verhaal is geen leugen; het is een vorm van betekenisgeving. Wie zich dat realiseert, heeft niet alleen een communicatiemiddel in handen, maar een sleutel tot maatschappelijke verandering.

Hoe taal en symboliek in de politiek van invloed zijn op het publieke begrip

Een goed voorbeeld van dit fenomeen is te vinden in de Britse politiek rondom de Brexit. Politici als Boris Johnson en Theresa May gebruikten krachtige, maar vage slogans zoals "Brexit betekent Brexit" om hun beleid te legitimeren zonder zich vast te leggen op concrete details. Wat deze uitdrukking voor het publiek betekende, was niet zozeer een precieze definitie van wat Brexit inhield, maar eerder een symbolisch en emotioneel geladen standpunt dat zich richtte op nationale trots en soevereiniteit. De kracht van dergelijke slogans ligt niet in hun inhoudelijke waarde, maar in hun vermogen om een gemeenschap van gevoelens op te roepen bij degenen die zich met het idee van onafhankelijkheid of zelfbeschikking identificeren. Deze verheldering van de symbolische betekenis van politieke slogans kan ons helpen de diepe invloed van politieke taal te begrijpen.

In een vergelijkbare lijn zien we ook het gebruik van taal als een vorm van afleiding of misleiding. In de VS, bijvoorbeeld, werd de manier waarop de regering-Trump de opvang van migrantenkinderen beschreef, door termen te gebruiken als “tender age shelters”, sterk bekritiseerd. Hoewel de term “tender” in veel gevallen een zorgzame connotatie heeft, verhulde het de harde realiteit van detentiecentra voor kinderen. Het gebruik van zulke eufemismen is niet toevallig; het dient vaak om de morele verantwoordelijkheid af te schuiven en de gruwel van een situatie te verdoezelen.

Daarnaast is er de psychologische kracht van de beeldspraak. Wanneer de Britse conservatieven zich bijvoorbeeld verzetten tegen een ‘zachte’ Brexit, gebruikten ze krachtige metaforen zoals het 'Hotel California'-effect van de EU: een situatie waarin het Verenigd Koninkrijk volgens hen vast zou zitten in de Europese Unie zonder een echt vertrek. De kracht van zulke beelden ligt in hun vermogen om complexiteit te simplificeren en emotionele reacties op te roepen die het publiek doen denken dat er een belangrijk risico bestaat – zelfs als de werkelijke implicaties vaak veel genuanceerder zijn.

Maar het is niet alleen de specifieke keuze van woorden die bepaalt hoe effectief politieke taal is. Wat vaak over het hoofd wordt gezien, is de manier waarop politieke taal zich verweeft met bredere culturele symbolen en verwachtingen. De symboliek van ‘hard werken’, ‘nationale trots’ of zelfs ‘veiligheid’ wordt vaak ingezet om beleidsmaatregelen te rechtvaardigen die anders misschien zouden worden afgewezen. Het creëert een collectief narratief waarin politieke keuzes vaak als onderdeel van een grotere, bijna onvermijdelijke werkelijkheid worden gepresenteerd.

Het is daarom belangrijk voor de lezer om te begrijpen dat politieke taal nooit neutraal is. Elke uitdrukking, elk symbool, heeft impliciete betekenissen die de publieke opinie kunnen vormen. Deze taal is ontworpen om emoties aan te spreken, wat haar kracht vergroot en de acceptatie van beleidsmaatregelen vergemakkelijkt, zelfs wanneer de echte gevolgen hiervan onbekend of onduidelijk zijn. Het is dus niet slechts een kwestie van ‘wat er gezegd wordt’, maar ‘hoe en waarom’ iets gezegd wordt, dat een diepe invloed kan hebben op de manier waarop mensen de wereld zien en op de beslissingen die zij nemen.

Wat zijn de gevolgen van de verspreiding van desinformatie in de huidige politieke sfeer?

In de moderne samenleving heeft de term "diepe staat" of "Deep State" zich snel genesteld in het politieke vocabulaire van verschillende landen. Vooral in de Verenigde Staten heeft het begrip een stevige greep gekregen op het publieke debat, met duizenden mensen die geloven in een verborgen machtsstructuur die de democratisch gekozen regering beïnvloedt. Dit fenomeen kan niet los worden gezien van de bredere context van desinformatie en manipulatie die zich steeds verder verspreidt via sociale media en traditionele nieuwsbronnen.

Het concept van de "diepe staat" is niet nieuw, maar het heeft recente populariteit verworven door politieke figuren die het gebruikten om publieke twijfel te zaaien over de legitimiteit van gevestigde instituties. De term verwijst naar het idee dat er een machtige, geheime groep binnen de overheid is die het beleid beïnvloedt, vaak in strijd met de democratische wil van het volk. In het recente politieke klimaat is de term met name gebruikt door sommige leiders om kritiek op overheidsinstellingen af te wijzen en tegelijkertijd het vertrouwen in de mainstream media en wetshandhavingsinstanties te ondermijnen.

Een van de fundamentele aspecten van deze ontwikkeling is gaslighting, een psychologische manipulatie waarbij feiten worden verdraaid en de waarheid in twijfel wordt getrokken. Politici die gaslighting gebruiken, stellen vaak dat bepaalde informatie of feiten simpelweg niet waar zijn, ongeacht hoeveel bewijs ertegenover staat. Dit creëert verwarring bij het publiek en maakt het steeds moeilijker om te onderscheiden wat waar is en wat niet. Het gebruik van gaslighting wordt niet alleen gezien bij individuele politici, maar ook op grotere schaal in de media, waar bepaalde verhalen of feiten door specifieke netwerken herhaaldelijk worden uitgelicht, terwijl andere informatie wordt weggelaten of gediskrediteerd.

De verstrengeling van desinformatie, gaslighting en complottheorieën heeft de democratische processen in gevaar gebracht. Het creëren van een atmosfeer van voortdurende twijfel is schadelijk voor de stabiliteit van het publieke debat en het vertrouwen in belangrijke instituties. Waar voorheen politieke meningsverschillen konden worden opgelost door debat en compromis, is het vandaag de dag steeds gebruikelijker geworden om tegenstanders niet alleen als ideologische opponenten te zien, maar als vijanden van de waarheid zelf.

Een voorbeeld hiervan is de manier waarop de Amerikaanse president Donald Trump vaak gebruikmaakte van misleidende uitspraken om zijn tegenstanders en media te bestempelen als onderdeel van een vijandige "diepe staat." Deze benadering leidde ertoe dat een aanzienlijke hoeveelheid Amerikanen begon te geloven in de samenzweringstheorieën die hem steunden, en het algemene publieke vertrouwen in democratische processen afnam. Het effect hiervan is nog steeds merkbaar, met een groeiend aantal mensen dat politiek nieuws met wantrouwen benadert, zelfs als het afkomstig is van gevestigde nieuwsorganisaties.

In de Europese context is er eveneens een opkomst van populistische bewegingen die deze technieken van desinformatie en gaslighting gebruiken om politieke steun te winnen. In het Verenigd Koninkrijk werd de brexitcampagne bijvoorbeeld gekarakteriseerd door het gebruik van misleidende informatie en verdraaide statistieken, die bijdroegen aan het creëren van een verwarrende en polariserende sfeer. Het resultaat is een samenleving die steeds minder in staat lijkt om een gezamenlijke basis te vinden voor constructieve discussie.

Desinformatie is niet beperkt tot politieke campagnes. Het heeft zich verspreid naar andere domeinen, waaronder gezondheid, wetenschap en technologie. Van valse medische claims tot onwaarheden over klimaatverandering, het publiek wordt dagelijks geconfronteerd met informatie die moeilijk te verifiëren is. Dit heeft de noodzaak vergroot voor kritische denkvaardigheden en de ontwikkeling van een meer verfijnde benadering van informatieconsumptie.

Wat belangrijk is om te begrijpen, is dat deze trend van desinformatie en manipulatie niet zomaar een tijdelijke verschijnsel is, maar een structureel probleem dat de fundamenten van democratie en vertrouwen in de samenleving ondermijnt. Als een samenleving zich niet actief verzet tegen de verspreiding van valse informatie, zal het moeilijk worden om een evenwichtige en geïnformeerde publieke sfeer te behouden. Het is essentieel dat individuen, media en instellingen gezamenlijk werken aan het herstellen van vertrouwen en transparantie in de manier waarop informatie wordt gedeeld.

Wat is een feit nog waard in een wereld van ‘alternatieve waarheden’?

De opkomst van het begrip ‘alternatief feit’ heeft de fundamenten van onze verhouding tot waarheid doen wankelen. Voor de meeste mensen was het meteen duidelijk dat het hier om een contradictio in terminis ging — een alternatieve versie van iets wat per definitie vastligt, bestond simpelweg niet. Het begrip wist de grens tussen objectieve werkelijkheid en interpretatie op slinkse wijze te vervagen. Toen Kellyanne Conway deze term in de publieke ruimte lanceerde, reageerde Merriam-Webster prompt via Twitter met de definitie van een feit: ‘een stukje informatie gepresenteerd als objectieve realiteit.’ Hun ironisch droog commentaar: ‘in hedendaags gebruik verwijst een feit doorgaans naar iets dat daadwerkelijk bestaat’, maakte duidelijk dat het begrip zelf onder druk stond.

Merriam-Webster ontpopte zich in de jaren daarna tot een soort taalkundige wreker tegenover het Trump-kamp, met messcherpe interventies bij taalblunders. Zo werd Trump publiekelijk gecorrigeerd toen hij ‘pour over’ schreef in plaats van ‘pore over’, wat leidde tot een droog didactisch lesje: ‘Pore over betekent nauwkeurig bestuderen; pour over betekent dure koffie zetten; en comb over betekent het kammen van haar over een kale plek.’ De ironie was niet te missen. Maar achter deze publieke taalcorrecties ging een diepere realiteit schuil: taal is geen vaststaand gegeven.

Woordenboeken documenteren in wezen slechts het gangbare gebruik op een bepaald moment in de tijd. En taal is voortdurend in beweging. Betekenissen verschuiven met gebruik, sociale context en culturele waarden. Soms maken woorden zelfs een semantische omwenteling. Zo betekende ‘nice’ in de Middeleeuwen ‘dom’ of ‘onwetend’, terwijl het tegenwoordig eerder ‘aangenaam’ of ‘vriendelijk’ betekent. Zulke verschuivingen zijn geen uitzondering, maar regel.

Niet alleen historische verandering beïnvloedt de betekenis van woorden. Ook hedendaagse ideologische strijdlijnen lopen dwars door de taal. Eén woord kan binnen verschillende groepen of contexten volstrekt andere connotaties hebben. Neem het woord ‘theorie’: in wetenschappelijke kringen is het een verfijnde verklaring van natuurverschijnselen, gebaseerd op bewijs en herhaalbaarheid. Maar in alledaags gebruik – en zeker in retoriek van sceptici – wordt het vaak weggezet als speculatie: ‘Het is maar een theorie.’ Dezelfde term, twee radicaal verschillende waarheden.

Het internet heeft deze subjectiviteit in woordbetekenis verder uitvergroot. Urban Dictionary, het online platform waar gebruikers zelf definities kunnen aanleveren, functioneert als een archief van populaire, vaak marginale taalvormen die in conventionele woordenboeken geen plek vinden. Deze definities zijn expliciet subjectief en vaak politiek geladen. De term ‘Obamacare’ kreeg daar bijvoorbeeld twee volkomen tegengestelde beschrijvingen: de één prijzend en verdedigend, de ander afwijzend en denigrerend. Beide zijn ‘waarheden’ binnen hun eigen gemeenschap.

Het idee dat er bij elk verhaal twee kanten zijn, werd later door Conway verduidelijkt met de woorden: ‘Twee plus twee is vier. Drie plus één is vier. Gedeeltelijk bewolkt, gedeeltelijk zonnig. Glas halfvol, glas halfleeg.’ Er is altijd alternatieve informatie te vinden, altijd een andere manier om dezelfde feiten te kaderen. Dat is de kern van de hedendaagse strijd om betekenis: feiten zelf zijn niet altijd betwist, maar de wijze waarop ze gepresenteerd worden is dat wel. Wat we als feit accepteren, hangt steeds meer af van het narratief waarin het wordt ingebed.

Taal speelt hierin een cruciale rol. De keuze van woorden, de nadruk, de context — het zijn allemaal middelen waarmee de werkelijkheid wordt vormgegeven, niet slechts beschreven. Wanneer ‘feit’ tot retorisch instrument wordt gedegradeerd, raakt het ontdaan van zijn objectiviteit en wordt het inzet in het gevecht om macht, overtuiging en identiteit. De strijd om de betekenis van woorden is daarmee niet louter semantisch, maar existentieel.

Belangrijk is te beseffen dat onze overtuigingen over feiten niet alleen gevormd worden door data of bewijs, maar ook door taalstructuren, culturele aannames en ideologische context. De manier waarop we feiten construeren, presenteren en interpreteren is altijd onderdeel van een breder discours. En juist daarom moeten we alert blijven op wie het verhaal vertelt, welke woorden hij of zij kiest, en welke waarheden daarin worden geconstrueerd — en welke verzwegen.