Jak zarządzać wewnętrznymi zagrożeniami cybernetycznymi w organizacji?

W dzisiejszych czasach, gdy zagrożenia cybernetyczne stają się coraz bardziej złożone, menedżerowie wyższego szczebla, w tym dyrektorzy ds. informacji (CIO), dyrektorzy ds. bezpieczeństwa informacji (CISO) oraz dyrektorzy generalni (CEO), mają kluczową rolę w zapewnieniu odpowiedniej ochrony przed wewnętrznymi zagrożeniami. Zrozumienie, jak skutecznie zarządzać ryzykami związanymi z cyberbezpieczeństwem, stanowi fundament dla każdej organizacji, zwłaszcza w kontekście rosnącej liczby pracowników zdalnych i zmian w strukturze kadrowej.

Jednym z najważniejszych zadań zarządu jest przekazywanie zarządowi i członkom zespołu wykonawczego jasnych i przekonujących informacji dotyczących tego, jak środki bezpieczeństwa IT przyczyniają się do wzrostu przychodów lub oszczędności w organizacji. Bez odpowiednich narzędzi i metodyki, nawet najlepiej wdrożone procedury mogą nie przynieść oczekiwanych rezultatów. Dlatego dyrektorzy muszą dostarczać zarządowi dowody na skuteczność przyjętych rozwiązań oraz prezentować analizy opłacalności podjętych inwestycji.

Należy także pamiętać, że zagrożenia wewnętrzne nie zawsze muszą pochodzić bezpośrednio od pracowników. Współpraca z zewnętrznymi dostawcami, którzy mają dostęp do zasobów organizacji, wiąże się z ryzykiem. Według badań Panda Security (2021), około 15-25% przypadków naruszenia bezpieczeństwa pochodzi od zaufanych partnerów biznesowych, co oznacza, że zagrożenie może wynikać również z osób, które mają pełny dostęp do systemów organizacji.

Kiedy dochodzi do dużych incydentów związanych z wewnętrznymi zagrożeniami, ważne jest szybkie działanie. Pierwszym krokiem w takim przypadku powinno być przeprowadzenie monitoringu organizacji, aby zidentyfikować zasoby, które są zagrożone, oraz określić, które elementy infrastruktury stanowią potencjalne ryzyko. Istotną rolę w tym procesie odgrywa ciągłe monitorowanie działań pracowników i wykrywanie podejrzanych zachowań, co pozwala na szybsze reagowanie na incydenty.

Zarząd organizacji powinien także stworzyć system priorytetyzacji ryzyk, aby skupić się na najbardziej wrażliwych obszarach działalności. Na przykład, w bankowości mogą to być dane osobowe i finansowe klientów, a w firmach zajmujących się handlem detalicznym – informacje o kartach kredytowych. Z kolei w sektorze publicznym szczególnie ważne są dane dotyczące tajemnic państwowych czy informacje o projektach rządowych. Takie dane powinny być odpowiednio zabezpieczone, aby nie trafiły w niepowołane ręce.

Należy podkreślić, że tradycyjne metody ochrony danych, takie jak zapobieganie wyciekom przez e-mail, mogą nie być wystarczające. Aby skutecznie chronić organizację przed zagrożeniami wewnętrznymi, niezbędne jest wdrożenie nowoczesnych rozwiązań do monitorowania działań w sieci i wykrywania nieautoryzowanych działań w czasie rzeczywistym. Zastosowanie bardziej zaawansowanych narzędzi do analizy i klasyfikacji zagrożeń pozwala na szybsze wykrycie prób kradzieży danych lub innych incydentów.

Ważnym aspektem w zarządzaniu wewnętrznymi zagrożeniami jest przygotowanie się na ewentualne śledztwo po incydencie. Dyrektorzy powinni przewidywać, jakie rodzaje incydentów mogą wystąpić w wyniku naruszenia bezpieczeństwa, oraz opracować procedury umożliwiające szybkie odzyskiwanie utraconych danych. Każdy incydent powinien być analizowany pod kątem przyczyn, skali, a także działań naprawczych, które można podjąć, aby zminimalizować ryzyko ponownego wystąpienia podobnego zdarzenia.

W przypadku wycieku danych związanych z klientami, szczególnie istotne staje się przeprowadzenie śledztwa, które pozwoli na ustalenie przyczyn incydentu i opracowanie skutecznych działań naprawczych. Może to obejmować zarówno analizę wewnętrznych procedur, jak i ocenę poziomu zabezpieczeń IT.

Jak cyberataki prowadzą do ujawnienia danych i jakie mają konsekwencje?

W ostatnich latach zjawisko cyberataków i naruszeń bezpieczeństwa danych stało się powszechnym problemem, który dotyka zarówno gigantów technologicznych, jak i małe firmy. Dane osobowe użytkowników są często narażone na ujawnienie, a konsekwencje takich incydentów mogą być katastrofalne. Zabezpieczenia, które miały chronić przed wyciekiem danych, okazują się często niewystarczające, co prowadzi do poważnych strat finansowych i reputacyjnych.

Rok 2021 pokazał, jak poważne mogą być skutki takich ataków. Jeden z przykładów dotyczy firmy Cognizant Technology Solutions, która stała się ofiarą ataku ransomware przeprowadzonego przez grupę Maze. Hakerzy żądali okupu w wysokości 70 milionów dolarów, grożąc ujawnieniem poufnych danych klientów, w tym informacji finansowych i danych osobowych. W tym przypadku, brak odpowiednich środków ochrony sprawił, że firma została zmuszona do zapłacenia wysokiej kwoty, by odzyskać skradzione informacje.

Podobnie, atak na platformę Zoom w okresie lockdownu COVID-19 spowodował wyciek danych ponad pół miliona kont użytkowników, które pojawiły się na tzw. dark webie. Cyberprzestępcy wykorzystali dane do zakłócania spotkań online, w tym przez udostępnianie nieodpowiednich treści. Niewłaściwie zabezpieczone systemy, które nie nadążały za dynamicznie rosnącą liczbą użytkowników i ich zmieniającymi się potrzebami, stanowiły istotny czynnik sprzyjający temu incydentowi.

Podobne problemy wystąpiły w przypadku Facebooka, gdzie w wyniku naruszenia bezpieczeństwa w 2019 roku ujawniono dane osobowe 267 milionów użytkowników, w tym adresy e-mail i numery telefonów. Cyberprzestępcy wykorzystali te informacje do przeprowadzania ataków spear-phishingowych, które miały na celu wyłudzenie haseł użytkowników. Kolejnym przykładem jest atak na Nintendo, gdzie ponad 160 tysięcy kont zostało przejętych przez cyberprzestępców, którzy uzyskali dostęp do danych płatniczych użytkowników, co pozwoliło im dokonać nieautoryzowanych zakupów.

Naruszenia prywatności dotykają także mniejszych firm. Whisper, aplikacja umożliwiająca anonimowe dzielenie się przemyśleniami, stała się ofiarą ataku, w wyniku którego ujawniono dane 900 milionów użytkowników. Hakerzy zyskali dostęp do wrażliwych informacji, takich jak lokalizacja, narodowość, wiek, a także zawartość osobistych wyznań użytkowników. Pomimo zapewnień o bezpieczeństwie swojej platformy, firma nie była w stanie skutecznie ochronić danych użytkowników.

Cyberataki, takie jak te wymienione powyżej, podkreślają ogromne ryzyko związane z przechowywaniem danych osobowych w internecie. Współczesne technologie, w tym chmura obliczeniowa i Internet rzeczy (IoT), stwarzają nowe możliwości dla cyberprzestępców. Większa dostępność danych w sieci oznacza również większe szanse na ich nieautoryzowane przejęcie. Warto zauważyć, że jednym z kluczowych powodów wzrostu liczby ataków jest łatwość, z jaką cyberprzestępcy mogą działać w internecie, często poza zasięgiem wymiaru sprawiedliwości.

Zjawisko to wiąże się również z rosnącymi kosztami cyberprzestępczości, które, według szacunków, wyniosły w 2021 roku średnio 13 milionów dolarów na firmę. Wzrost ten jest wynikiem nie tylko częstszych ataków, ale również ich większej skali oraz bardziej wyrafinowanych metod, które pozwalają na skuteczne obchodzenie zabezpieczeń.

Firmy, które nie inwestują w odpowiednie zabezpieczenia i nie aktualizują swoich systemów w odpowiedzi na zmieniające się zagrożenia, narażają się na poważne straty. W krajach rozwijających się problem jest jeszcze bardziej palący, ponieważ wiele rynków działa poniżej tzw. "linii ubóstwa cyberbezpieczeństwa", co oznacza, że nie dysponują wystarczającymi zasobami, by zapewnić skuteczną ochronę. W takich warunkach cyberprzestępcy mają swobodny dostęp do systemów, a dane użytkowników są narażone na kradzież i wykorzystanie.

Oprócz naruszeń bezpieczeństwa danych, kolejnym problemem są same metody, jakimi posługują się cyberprzestępcy. Spear-phishing, czyli ataki polegające na personalizowanych oszustwach, stanowi jedną z najpopularniejszych metod wykorzystania wykradzionych danych. Cyberprzestępcy zbierają informacje o ofiarach i stosują je do przeprowadzenia skoordynowanych ataków, które mają na celu pozyskanie jeszcze bardziej wrażliwych danych, takich jak hasła czy dane logowania do systemów bankowych.

Z perspektywy ochrony danych warto zatem pamiętać o dwóch zasadniczych kwestiach. Po pierwsze, niezbędne jest wdrożenie zaawansowanych mechanizmów ochrony, które będą w stanie odpowiednio zabezpieczyć dane użytkowników, w tym w chmurze, przed dostępem nieupoważnionych osób. Po drugie, ważna jest edukacja użytkowników na temat bezpiecznego korzystania z internetu i rozpoznawania potencjalnych zagrożeń, takich jak phishing czy malware. Dbanie o te aspekty może pomóc w ograniczeniu ryzyka związanego z wyciekiem danych.

Jak klasyfikować ryzyko według poziomów stron: od pierwszych do piątych?

Strona pierwsza (first-party) odnosi się do organizacji samej w sobie – to wszystkie wewnętrzne zasoby, systemy, dane i użytkownicy. Ryzyka tego poziomu są bezpośrednio związane z działalnością organizacji i mogą obejmować nieautoryzowany dostęp, błędy ludzkie, luki w zabezpieczeniach infrastruktury IT oraz niedostateczne szkolenia personelu. Te zagrożenia mają charakter endogeniczny i wymagają wewnętrznych mechanizmów kontroli, procedur zgodności i silnego przywództwa w zakresie kultury bezpieczeństwa.

Strona druga (second-party) to najczęściej podmioty mające bezpośredni kontrakt z organizacją, np. klienci lub partnerzy strategiczni. Relacja oparta jest na wzajemnym zaufaniu, często wspieranym umowami SLA czy NDA, jednak nie eliminuje to zagrożeń wynikających z błędnej konfiguracji interfejsów współpracy, niespójności w politykach bezpieczeństwa czy też braku świadomości ryzyk po stronie partnera.

Strona trzecia (third-party) to dostawcy usług, vendorzy, firmy zewnętrzne dostarczające systemy, komponenty, oprogramowanie lub przetwarzające dane. Ryzyka związane z third parties są szczególnie istotne – to tu występuje większość naruszeń łańcucha dostaw. Zaufanie staje się ograniczone i opiera się bardziej na audytach, certyfikatach, mechanizmach due diligence oraz ciągłym monitoringu. Zależność od zewnętrznych podmiotów, które często obsługują wielu klientów jednocześnie, zwiększa powierzchnię ataku.

Strona czwarta (fourth-party) to podmioty, z którymi organizacja nie ma bezpośredniego kontaktu, ale które są powiązane z jej dostawcami – dostawcy dostawców. Choć relacja jest pośrednia, ryzyko pozostaje realne. Brak kontroli nad politykami bezpieczeństwa tych podmiotów stwarza sytuację, w której luka w zabezpieczeniach fourth party może przełożyć się na incydent u odbiorcy końcowego. Tradycyjne podejścia do oceny ryzyk zawodzą, ponieważ kontrola kontraktowa jest zredukowana lub wręcz nieistniejąca.

Strona piąta (fifth-party) i kolejne to jeszcze dalsze ogniwa łańcucha zależności – organizacje, które wpływają na działania fourth party. Choć pozornie odległe, mają one znaczenie w kontekście tzw. ukrytego ryzyka systemowego. Złożoność współczesnych sieci dostaw sprawia, że niemożność prześledzenia tych powiązań prowadzi do tzw. „ciemnych stref” ryzyka, które mogą zostać uaktywnione w wyniku incydentu o charakterze kaskadowym.

To, co należy rozumieć jako fundamentalne, to fakt, iż klasyfikacja według „poziomów stron” nie jest wyłącznie teoretycznym podziałem – to struktura operacyjna pozwalająca mapować odpowiedzialność, przypisywać ryzyko i definiować wektory zagrożeń. W praktyce oznacza to, że organizacje muszą rozwijać zdolność do identyfikacji oraz oceny ryzyka nie tylko w swoich bezpośrednich operacjach, lecz również w złożonej sieci powiązań biznesowych.

Ważne jest również uświadomienie sobie, że granice między tymi poziomami często się zacierają – organizacja może być jednocześnie third party dla jednej instytucji i first party dla innej. Ta płynność wymaga elastycznych, ale precyzyjnych ram zarządzania ryzykiem. Tradycyjne modele oceny bezpieczeństwa są niewystarczające wobec skali współczesnych powiązań, dlatego niezbędne jest wdrażanie rozwiązań opartych na analizie kontekstowej, ocenie zaufania oraz automatyzacji monitoringu ryzyk łańcucha dostaw.

Warto również podkreślić, że rosnące znaczenie cyberzagrożeń wewnętrznych (insider threats) jeszcze bardziej komplikuje relacje na linii poziomów stron. Osoba będąca pracownikiem strony trzeciej może realnie stanowić zagrożenie dla infrastruktury strony pierwszej, co zaciera podział między wewnętrznym a zewnętrznym źródłem ryzyka. W takiej sytuacji kluczowe stają się mechanizmy behawioralnej analityki, śledzenia aktywności użytkowników oraz ograniczenia dostępu oparte na zasadzie najmniejszych uprawnień.

Organizacje, które pragną skutecznie funkcjonować w erze gospodarki cyfrowej, muszą wykształcić umiejętność dynamicznego mapowania ryzyka w całym krajobrazie zależności – zarówno formalnych, jak i nieformalnych. Tylko wówczas możliwe jest budowanie odporności systemowej, która przetrwa nieuniknione zakłócenia łańcucha wartości.