Jak powstała Lady in the Dark: Eksperymentalne podejście do teatru muzycznego i wyzwania twórcze

„Lady in the Dark” to niezwykły musical, którego historia powstania stanowi opowieść o odwadze twórców, ich ryzyku i eksperymentalnym podejściu do formy. To dzieło, które pojawiło się w kontekście trudnej dekady dla teatru Broadway, gdzie zmniejszone inwestycje, kryzys ekonomiczny i rozwój technologii filmowej stawiały żywotność tradycyjnego teatru muzycznego pod znakiem zapytania. Twórcy jednak podjęli ryzyko i stworzyli dzieło, które wciąż pozostaje jednym z najbardziej oryginalnych w historii muzykalów.

Jednym z najbardziej intrygujących aspektów tego musicalu była jego muzyka. Mimo że utwory ograniczone były do sekwencji marzeń bohaterki, cała partytura składała się z ponad dwóch tysięcy taktów. Kurt Weill, kompozytor, który stworzył muzykę, uznał te sekwencje za „trzy małe jednoaktowe opery”. Współpracujący z nim Ira Gershwin opisał je jako „prawdziwe Traviaty”, natomiast sam Weill posłużył się szeregiem muzycznych analogii, które z powodzeniem oddały dramatyczny ton sztuki, a także pozwoliły muzyce dojść do swojej kulminacji – momentu, w którym bohaterka uwalnia się od cienia przeszłości.

Tak wyrafinowana muzyka w połączeniu z psychologiczną głębią postaci stanowiły trzon sukcesu musicalu, który stał się jednym z najbardziej nowatorskich przedsięwzięć teatru amerykańskiego lat 40. „Lady in the Dark” stało się wydarzeniem nie tylko z powodu swojej formy, ale również z powodu poruszanych tematów, które były wyjątkowo aktualne w tamtym czasie. Problemy kobiet w miejscu pracy, psychoanaliza oraz społeczne kwestie związane z małżeństwem były wówczas tematami wysoce kontrowersyjnymi, a ich umiejscowienie w kontekście musicalu mogło wywołać spore zainteresowanie.

Produkcja nie była jednak pozbawiona problemów. W Bostonie, gdzie odbyła się pierwsza próba przedstawienia, projekt ledwo udało się uratować, a na Broadwayu, gdzie początkowo groziło mu zamknięcie z powodu działalności wojennej brytyjskiej aktorki, show zyskało nowe życie po ataku na Pearl Harbor, kiedy stało się ważnym elementem działań charytatywnych. Choć samo przedstawienie przechodziło przez liczne trudności, a jego produkcja była narażona na nieoczekiwane problemy, przetrwało dzięki odwadze twórców oraz wyjątkowej atmosferze, którą udało się stworzyć na scenie.

Mimo że musical początkowo zderzył się z konkurencją ze strony takich produkcji jak „Oklahoma!”, jego przełomowy charakter i odważne podejście do nowych tematów pozostawiły niezatarte ślady w historii Broadwayu. Warto jednak zauważyć, że nie była to tylko kwestia samego dzieła, ale także kontekstu, w jakim powstało. Ameryka lat 30. i 40. XX wieku była w okresie dynamicznych zmian, nie tylko ekonomicznych, ale także społecznych. Zmiany te znalazły swoje odbicie w „Lady in the Dark”, które ukazywało nie tylko problemy indywidualne, ale i społeczne.

Po premierze przedstawienie zdobyło uznanie na różnych polach. Mimo trudności z produkcją, które były nieuniknione, udało się odtworzyć jego legendę poza teatrem – w postaci filmu, audycji radiowych i koncertów, a także odnowionych wersji w innych miejscach. Dzięki nagraniom i różnym adaptacjom, „Lady in the Dark” żyje do dzisiaj, stanowiąc ważny punkt odniesienia w historii amerykańskiego teatru.

Choć „Lady in the Dark” nigdy nie doczekało się prawdziwego ożywienia na Broadwayu, jego historia jest żywym przykładem na to, jak ryzyko artystyczne, odwaga twórcza oraz aktualność poruszanych tematów mogą przejść do historii jako fundamenty nowoczesnego teatru.

Czy adaptacje teatralne "Lady in the Dark" zachowały swoje magiczne właściwości?

Revival „Lady in the Dark” często stanowiły ciekawe, choć niejednoznaczne próby ożywienia dzieła, które w swojej oryginalnej wersji zawierało wyjątkowe połączenie muzyki, scenariusza i psychologicznej głębi. Współczesne adaptacje, mimo że często imponujące pod względem rozmachem, zwykle tracą coś z pierwotnej magii przedstawienia. Na przykład spektakularne, choć komercyjnie udane filmy, jak ten z 1944 roku, oparty na musicalu, okazały się artystycznymi porażkami, nawet jeśli finansowo przyniosły zyski. Z kolei produkcje, które starały się uchwycić choćby część tej magii, jak transmisja radiowa Lawrence’a czy film Star!, z konieczności musiały być ograniczone i niepełne. Często bowiem powroty do dzieła prowadzą do fatalnych błędów, takich jak przywracanie wyciętych fragmentów scenariusza i muzyki, które w wyniku ponadtrzygodzinnego czasu trwania całkowicie wypaczają charakter przedstawienia.

Powroty do tego dzieła, choć często nieudane, pozwalają jednak na dostrzeżenie, które elementy mogą nadal mieć potencjał. Czy pierwsza, bardzo długa pierwsza część, zawierająca marzenia o „Glamourze” i „Wedding Dreams”, może zostać skrócona do bardziej przyswajalnych dziewięćdziesięciu minut? W jaki sposób lepiej zbalansować drugą część, gdzie dialogi mówione i muzyka zderzają się ze sobą? Zmieniając formułę, twórcy stawiają pytanie: czy końcowy rezultat musi oznaczać, że Liza poświęci swoją karierę dla miłości? Przeglądając takie próby, można dostrzec, w jakim kierunku może pójść przyszłość tej produkcji.

Filmowy „Lady in the Dark” z 1944 roku, z Ginger Rogers w roli Liza Elliott, to przykład całkowitej przemiany koncepcji i idei, które dominowały w wersji scenicznej. Paramount Pictures wykupiło prawa ekranizacyjne za rekordową wtedy sumę 285 tysięcy dolarów, co stanowiło wielki krok w stronę komercjalizacji teatralnego dzieła. Jednym z głównych celów było, aby muzyka autorstwa Weilla i Gershwina znalazła swoje miejsce w filmie. Jednak, jak pokazały dalsze wydarzenia, te ambitne plany szybko zderzyły się z rzeczywistością hollywoodzkich produkcji, które nie miały zamiaru trzymać się oryginalnej wersji. Zmieniały się nie tylko piosenki, ale i postacie, których charakterystyki stawały się powierzchowne, a całość traciła głębię.

Zainteresowanie tym projektem przez Ginger Rogers również miało swoje konsekwencje. Aktorka, mimo początkowego oporu, w końcu otrzymała tę rolę jako część swojej trzyfilmowej umowy z Paramount. Wielu twórców, w tym Lawrence, wyraziło rozczarowanie decyzją studia. To, co mogło stanowić istotną zmianę, stało się tylko kolejnym krokiem w kierunku zmieniającej się roli gwiazd i ich wpływu na produkcję filmową. Rogers sama stwierdziła, że decyzja o przyjęciu roli nie była jej osobistym wyborem, a wynikała z nacisku studia.

Zmiana reżysera, którą spowodował osobisty kontakt między producentem Buddy’m DeSylvą a Mitchiem Leisenem, była kolejnym krokiem, który pokazał, jak wiele elementów uległo modyfikacjom w porównaniu do oryginalnego przedstawienia. Leisen, który początkowo odrzucił gotowy scenariusz Hacketta i Goodricha, ostatecznie przyjął pomysł, by powrócić do oryginalnego tekstu Moss’a Harta, na którego podstawie napisał nową wersję filmu.

Jeden z najbardziej intrygujących elementów tej ekranizacji to sposób, w jaki Leisen oraz jego zespół pracowali nad kostiumami, odwołując się do koloru, który miał wyrażać zmiany emocjonalne i społeczne postaci. Kostiumy stały się nie tylko czymś więcej niż tylko ubraniami – stały się częścią opowiadanej historii. Projekty, jak te przygotowane przez Edith Head, Raoula Pene du Bois i samego Leisena, które różniły się od tradycyjnego podejścia hollywoodzkiego, miały na celu wyciągnięcie głębszej symboliki z pozornie banalnych decyzji estetycznych.

Warto zauważyć, że każda z produkcji filmowych, które starały się przenieść „Lady in the Dark” na duży ekran, miała swoje unikalne podejście do tematu, ale żadna z nich nie udała się w pełni uchwycić sedna tego, co sprawia, że oryginalna produkcja teatralna jest wyjątkowa. Dzieło Moss’a Harta, pełne psychologicznych zawirowań, straciło coś z głębi, a postacie stały się bardziej jednoznaczne. Ale to właśnie poprzez eksperymenty i próby powrotu do oryginalnych form powróciło pytanie, które nadal czeka na odpowiedź: jak zachować równowagę między teatralną a filmową formą, by nie zatracić magii oryginału?

Jak Lady in the Dark ewoluowała w telewizyjnym spektaklu?

Produkcja telewizyjna Lady in the Dark w 1954 roku, nadana przez NBC, była ukłonem w stronę nowego medium – telewizji kolorowej. W latach 50. XX wieku, w okresie przełomu między czarno-białymi transmisjami a nową technologią, telewizje starały się wprowadzić kolorowe programy, które jednocześnie byłyby kompatybilne z tradycyjnymi odbiornikami monochromatycznymi. Zrealizowany w technologii Kinescope, spektakl zyskiwał na jakości, chociaż – jak można by dziś stwierdzić – brzmienie i obraz odbiegają od współczesnych standardów. Była to jednak pionierska próba, która miała swoje miejsce w historii telewizji.

Sam spektakl, pod względem produkcji, był oparty na modelu sponsorowanych programów muzycznych, gdzie sponsorzy, jak Oldsmobile, inwestowali w realizację spektakli, które miały przyciągnąć masową publiczność. Występ Ann Sothern w roli Liza Elliott, psychoterapeutki zmagającej się z własnymi demonami, nie był jednak prostą adaptacją. Dialogi zostały skrócone, przez co stracono niektóre istotne wątki, jak na przykład znaczenie dziecięcej piosenki „My Ship”, która, mimo że pojawia się w wersji telewizyjnej, nie miała takiej mocy, jak w oryginale. W tej wersji, niepotrzebne skróty i uproszczenia rozmów sprawiają, że postać Liza traci na głębi, a emocjonalny ciężar dramatu ustępuje miejsca jedynie spektakularnej formie.

Jednak nie tylko sama produkcja była oceniana przez krytyków. Głos zabierali również recenzenci, którzy dzielili się swoimi spostrzeżeniami na temat wykonania. Chociaż krytykowano aktorstwo Sothern, szczególnie za jej sposób śpiewania – uważano, że jej głos łączy w sobie „słodycz czekoladowego sosu i odłamki szkła” – niektórzy podkreślali, że spektakl był przełomowy w kwestii koloru w telewizji, oferując widzowi coś, czego nigdy wcześniej nie doświadczył. Recenzje były jednak mieszane, z dominującą krytyką odnośnie samej adaptacji: zbyt duże cięcia fabularne, zmiana tonu i utrata głębi postaci sprawiły, że spektakl nie spełniał oczekiwań tych, którzy liczyli na wierną wersję oryginału.

Biorąc pod uwagę historię Lady in the Dark w telewizji, warto pamiętać, że jej obecność na ekranach to nie tylko przykład przełomu w technologiach transmisji. To także wstęp do nowych form wyrazu artystycznego, który miał wkrótce zdominować telewizję lat 60. i 70. W kontekście samej produkcji, warto zwrócić uwagę na sposób, w jaki adaptacje telewizyjne próbują godzić różne media – zachowując esencję teatru, jednocześnie dostosowując ją do nowych form i oczekiwań współczesnego widza. Produkcje takie jak ta są dowodem na to, jak ważne jest przemyślane podejście do adaptacji, które uwzględnia zarówno estetyczne, jak i techniczne wymagania medium.

Jakie pytania o miłość, małżeństwo i karierę stawia psychoterapia Liza Elliott?

„To coś nowego—
Dotąd tylko istniałam.
To coś nowego
I wreszcie żyję naprawdę.
Od stóp do głów,
Zawróciłeś mi w głowie.
Nie wiem,
Czy jestem w niebie, czy w piekle.”

Davis Cunningham, członek chóru, śpiewa powtórzenie „This Is New”, podczas gdy Randy i Liza zaczynają tańczyć. Dołączają do nich pary z zespołu tanecznego: kobiety ubrana tak samo jak Liza, mężczyźni w tych samych polówkach co Randy. Chór, nadal w togach absolwentów, kończy drugi refren. „This Is New” przeradza się w pełną liczbę taneczną, z trzecim powtórzeniem śpiewanym przez chór. Cadencja jest podcięta przez Liza, która dziwnie śpiewa fragment „My Ship”, podczas gdy tancerze i Randy opuszczają scenę. Chór zachęca Lizę do kontynuowania, ale nie pamięta nic więcej. Zamiast tego przypomina sobie sztukę szkolną, w której grała jako dziecko: „Miałam być księżniczką, ale nią nie byłam. Teraz nie pamiętam, dlaczego.” Chór śpiewa: „Słuchamy.” Liza mówi: „To było 'Księżniczka Czystej Radości’.”

Tego samego dnia Liza czuje się coraz bardziej zagubiona. Chociaż nie potrafi zapamiętać swoich marzeń, z trudem stara się odnaleźć sens w tym, co się wydarzyło. Na scenie pojawia się okazałe scenografie weselne, a w tle rozbrzmiewają dzwony. Liza przechodzi przez scenę jako panna młoda, łącząc się z Kendall’em, by stanąć przed ołtarzem. Śpiewa chór: „I teraz Liza Elliott będzie miała ślub.” Jednak niepokój Liza nie ustaje, a cały obraz jej wesela zmienia się w koszmarny sen o małżeństwie, które nie jest tym, czego naprawdę pragnie.

W tym momencie Liza zaczyna analizować swoje uczucia względem Kendall’a. Dr Brooks, jej analityk, ostrzega ją przed pochopnymi decyzjami i próbuje pomóc w zrozumieniu tego, co tak naprawdę chce osiągnąć. „Czy chcesz być żoną Kendall'a? Przemyśl to. Twoje marzenie o weselu to tylko część tej układanki.” Liza waha się, nie potrafiąc odpowiedzieć jednoznacznie. Jest rozbitym człowiekiem, który nie wie, co naprawdę oznacza miłość, małżeństwo i kariera.

Tym samym przedstawienie stawia pytanie o to, co znaczy „prawdziwa miłość” w kontekście współczesnej kobiety. Liza, bohaterka pełna sprzeczności, to obraz kobiety, która pomimo sukcesu zawodowego nie potrafi znaleźć harmonii w życiu osobistym. Warto zatem zastanowić się, jak społeczne oczekiwania, wyobrażenia o miłości i rola kobiety w społeczeństwie wpływają na jej wewnętrzną walkę i dylematy. Kiedy kobieta ma zrealizowaną karierę i oczekiwania świata wobec niej wydają się spełnione, jej własne marzenia i pragnienia mogą być zagłuszone przez presję społeczną, normy i ideały. Ważne jest zatem, aby bohaterka miała przestrzeń do zastanowienia się, co w jej życiu jest naprawdę ważne i w co warto zainwestować swoje uczucia i emocje.