Czy wiek biologiczny jamy ustnej można zmierzyć i co on właściwie oznacza?

Starzenie komórkowe to złożony, wielopoziomowy proces wewnątrzkomórkowy, który prowadzi do trwałego zatrzymania cyklu komórkowego. Jest niezależnym czynnikiem ryzyka wielu chorób związanych z wiekiem oraz śmiertelności. Jednak tempo starzenia się organizmu nie jest jednorodne – różni się znacznie pomiędzy jednostkami. W związku z tym wiek metrykalny nie odzwierciedla dokładnie rzeczywistego stanu zdrowia fizycznego człowieka.

Współczesne badania w dziedzinie geronauki wykazują, że różne markery biologicznego starzenia są ściśle powiązane ze spadkiem sprawności fizycznej, wzrostem częstości występowania chorób oraz zwiększoną śmiertelnością. Oceniając jakościowe i ilościowe zmiany tych biomarkerów, możliwe staje się oszacowanie wieku biologicznego, w tym również tak zwanego „wieku jamy ustnej”, który odzwierciedla stan funkcji jamy ustnej oraz tkanek przyzębia.

W kontekście chorób przyzębia, coraz wyraźniej zaznacza się związek pomiędzy obecnością starzejących się komórek a postępem tych chorób. W badaniach in vitro oraz na modelach zwierzęcych, takich jak myszy, zaobserwowano wzrost ekspresji mRNA markera starzenia komórkowego p16^Ink4a^ w kości wyrostka zębodołowego, a także podwyższenie poziomu czynników zapalnych. Co więcej, po dodaniu lipopolisacharydu (LPS) do hodowli starzejących się osteoblastów, obserwowano wzmożoną ekspresję interleukiny IL-1α, IL-1β i IL-6. To sugeruje, że starzejące się komórki mogą nasilać stan zapalny wywołany przez bakterie przyzębia.

Telomery, długość których skraca się z wiekiem, a także dane z zakresu proteomiki, transkryptomiki, epigenetyczne zegary biologiczne oraz złożone modele estymacji wieku biologicznego to przykłady biomarkerów, które można wykorzystać do oceny wieku biologicznego człowieka. W kontekście chorób przyzębia, największe znaczenie kliniczne wykazują długość telomerów oraz złożone modele biomarkerowe. Badania wykazały, że skrócenie telomerów koreluje z większym ryzykiem utraty zębów w ciągu następnych dziesięciu lat.

Ocena wieku jamy ustnej na podstawie biomarkerów starzenia może w przyszłości umożliwić wykrywanie odchyleń od prawidłowego przebiegu starzenia już na bardzo wczesnym etapie. Takie podejście może mieć ogromne znaczenie nie tylko dla zapobiegania chorobom przyzębia, ale również dla prewencji innych schorzeń o charakterze przewlekłym i zapalnym, które często współwystępują z patologiami jamy ustnej. Właśnie dlatego koncepcja „wieku przyzębia” może zyskać na znaczeniu jako narzędzie wspierające współpracę medycy

Jak czynniki społeczne i styl życia wpływają na długowieczność i zdrowe starzenie się?

Współczesna epidemiologia starzenia się odchodzi od redukcjonistycznego spojrzenia na zdrowie jako prostą sumę poszczególnych chorób. Zamiast skupiać się wyłącznie na pojedynczych schorzeniach czy przyczynach zgonów, badacze kierują uwagę ku złożonym układom współistniejących dysfunkcji i determinantom zdrowia osadzonym w środowisku społecznym, ekonomicznym oraz kulturowym. Zmienia się również sama definicja zdrowego starzenia – nie jako braku chorób, lecz jako utrzymania funkcjonalnej zdolności do życia w sposób wartościowy i autonomiczny mimo obecności schorzeń przewlekłych.

W regionach nazywanych „Blue Zones”, gdzie średnia długość życia jest znacznie wyższa niż w innych częściach świata, zidentyfikowano zestaw uniwersalnych zasad stylu życia. Należą do nich między innymi umiarkowana, ale codzienna aktywność fizyczna, ograniczanie kalorii do momentu osiągnięcia 80% sytości, dieta roślinna, spożywanie czerwonego wina w umiarkowanych ilościach, poczucie sensu życia, umiejętność zwalniania tempa, praktyki religijne lub duchowe, silne więzi rodzinne oraz integracja społeczna. Te elementy, wynikające z codziennego życia mieszkańców Okinawy, Sardynii, Nicoyi czy Loma Lindy, okazują się bardziej znaczące niż interwencje medyczne podejmowane w późnym wieku.

Nowoczesne badania kohortowe – takie jak Framingham Heart Study czy liczne projekty japońskie (J-MICC, JPHC-NEXT) – umożliwiają długoterminową obserwację tysięcy osób, dostarczając danych o zależnościach między czynnikami środowiskowymi, genetycznymi, stylem życia a występowaniem chorób i jakością starzenia się. Znaczenie mają już nie tylko klasyczne parametry medyczne, ale także poziom wykształcenia, status materialny, otoczenie społeczne czy wpływ zmian cywilizacyjnych, takich jak urbanizacja, globalizacja czy uzależnienia technologiczne.

Coraz częściej mówi się o potrzebie zintegrowanego podejścia, łączącego wiedzę z medycyny, biologii, genetyki, demografii, geografii, socjologii i ekonomii. Tylko i