Czy edukacja medialna może stać się odpowiedzią na problem dezinformacji?

Problem dezinformacji i "fake news" stał się jednym z kluczowych wyzwań współczesnych społeczeństw. Mimo że dyskusje na ten temat toczą się na poziomie politycznym, edukacyjnym i medialnym, odpowiedź na tę kwestię może być już teraz dostępna w naszych szkołach, choć tylko dla nielicznej grupy uczniów, którzy wybierają jako przedmiot edukacji media studies. Problem polega na tym, że temat ten nie jest traktowany priorytetowo przez decydentów, a samo nauczanie mediów w szkołach nie jest obowiązkowe, mimo że mogłoby stanowić kluczowy element przygotowania młodych ludzi do pełnienia odpowiedzialnej roli obywatelskiej w erze dezinformacji.

Media Studies, czyli przedmiot związany z edukacją medialną, to dyscyplina, która kładzie nacisk na naukę rozumienia mediów w kontekście ich wpływu na społeczeństwo. Chodzi o wykształcenie umiejętności krytycznego myślenia, analizy i interpretacji treści medialnych. Jednak wciąż pozostaje to opcjonalnym przedmiotem w szkołach, z którego korzysta tylko część uczniów. W związku z tym pojawia się pytanie, dlaczego ten temat, który ma kluczowe znaczenie dla współczesnych wyzwań społecznych, nie jest powszechnie nauczany?

Edukacja medialna stanowi jeden z najlepszych sposobów radzenia sobie z problemem fake news i dezinformacji. Nauka o mediach nie ogranicza się tylko do nauki o samych mediach, ale także dotyczy szerszych zagadnień związanych z kulturą, polityką, socjologią, psychologią czy historią. Przedmiot ten, poza swoją praktyczną stroną, ma również wymiar filozoficzny, ponieważ zmusza do refleksji nad tym, jak media kształtują naszą tożsamość, przekonania i postawy.

Współczesne wyzwania związane z dezinformacją i manipulacją informacyjną często łączą się z globalnymi trendami społecznymi, takimi jak rosnąca polaryzacja społeczeństw, wzrost znaczenia populizmu czy rozpad tradycyjnych struktur społecznych. W tej sytuacji edukacja medialna ma na celu nie tylko przekazanie wiedzy o tym, jak rozpoznać fałszywe informacje, ale także jak tworzyć własne, odpowiedzialne treści, które będą przeciwdziałać manipulacjom.

Chociaż w Wielkiej Brytanii edukacja medialna jest nadal przedmiotem opcjonalnym, istnieje duża potrzeba, aby stała się ona częścią obowiązkowego programu nauczania. Wprowadzenie tego przedmiotu jako elementu obowiązkowego mogłoby znacznie poprawić umiejętności krytycznego myślenia młodych ludzi i ich zdolność do analizowania i kwestionowania mediów. W tym kontekście wprowadzenie Media Studies jako przedmiotu obowiązkowego nie tylko pomogłoby w walce z dezinformacją, ale także przyczyniłoby się do ogólnego rozwoju społeczeństwa obywatelskiego.

Przykłady z praktyki edukacyjnej pokazują, jak skutecznie Media Studies mogą wpływać na sposób, w jaki uczniowie postrzegają rolę mediów w kształtowaniu rzeczywistości. Uczniowie, którzy mieli okazję zapoznać się z tym przedmiotem, badają kwestie takie jak reprezentacja mniejszości w mediach, manipulacja w polityce czy rola mediów społecznościowych w kreowaniu tożsamości. Dzięki takiemu podejściu młodzi ludzie są w stanie bardziej świadomie podchodzić do mediów, z większą wrażliwością na zjawiska takie jak fake news.

Również, jak wskazuje Manifesto for Media Education, edukacja medialna ma istotne znaczenie w kontekście krytyki władzy i technologii. Daje ona uczniom narzędzia do analizy wpływu mediów na politykę, społeczeństwo i kulturę. Dodatkowo, podejście oparte na nauczaniu aktywnym i współpracy, które uwzględnia problemowe podejście do nauki, eksperymentalne uczenie się czy naukę oparte na symulacjach i scenariuszach, może znacznie poprawić zdolności rozwiązywania problemów przez uczniów i ich zaangażowanie w procesy twórcze.

Zatem kluczowym elementem tej edukacji nie jest tylko sama nauka o mediach, ale również umiejętność włączenia się w dialog i krytyczne analizowanie roli mediów w współczesnym świecie. W kontekście walki z dezinformacją, Media Studies mogą stać się podstawowym narzędziem w kształtowaniu obywateli, którzy potrafią nie tylko rozpoznać fake news, ale również twórczo wykorzystywać media do realizacji celów społecznych i obywatelskich.

Przedstawiona propozycja wprowadzenia obowiązkowego przedmiotu Media Studies w szkołach jest oparta na szerokim zakresie badań, które pokazują, że lepsza edukacja medialna prowadzi do większej odporności społeczeństwa na dezinformację. Takie podejście jest nie tylko zgodne z zaleceniami UNESCO, które uznaje edukację medialną za element umożliwiający realizację praw człowieka, ale także stanowi konkretne rozwiązanie na rosnące wyzwania związane z kształtowaniem postaw obywatelskich w dobie mediów cyfrowych.

Jak media literacy może pomóc w obronie przed "antyludzkimi demonami"?

Współczesna edukacja medialna staje się jednym z kluczowych narzędzi w obronie przed ideologiami, które mogą zagrażać człowieczeństwu. Paul Mason w swojej książce Clear Bright Future (2019) wyraża przekonanie, że technologia ma potencjał wyzwolenia nas od pracy, ignorancji i wielu chorób, pod warunkiem, że pozostanie pod naszą kontrolą. Jednak, jak zauważa, kluczowe dla odzyskania tej kontroli jest mikro-opór, czyli odmowa "odgrywania roli", którą nakłada na nas kapitalizm rynkowy. Dzięki temu, jak twierdzi Mason, zaczynamy znajdować siebie nawzajem, działając wspólnie, podobnie jak pionierzy ruchu robotniczego w XIX wieku. Jest to propozycja, która w teorii brzmi przekonująco, lecz wymaga głębszej analizy, by zrozumieć, w jaki sposób nasze "praktyki poznawcze" mogą być rozumiane nie tylko jako "ludzkie", ale jako część globalnej i wzajemnie powiązanej sieci.

Zrozumienie, czym jest media literacy (krytyczna alfabetyzacja medialna), nie sprowadza się jedynie do poszukiwania fałszywych informacji. To raczej proces, który pozwala dostrzec, jak media i technologia kształtują nasze myślenie, percepcję oraz działania. Zajmując się tematem postprawdy, media literacy staje się narzędziem, które nie tylko ujawnia manipulacje, ale również pomaga w odbudowie zdolności do samodzielnego myślenia, do zdolności krytycznego spojrzenia na informacje, które są nam przedstawiane.

Co ważne, praktyki poznawcze nie są czymś, co można oddzielić od naszej materialnej egzystencji. Zgodnie z tym, co pisze Karen Barad, poznanie nie jest aktem izolowanego "poznawania" ze strony podmiotu, który patrzy na świat z dystansu. Zamiast tego jest to proces, w którym człowiek jest częścią tego, co poznaje, co sprawia, że zarówno epistemologia, jak i ontologia muszą być traktowane w kontekście wzajemnych interakcji między ludźmi, rzeczami i mediami. Współczesne badania mediów sugerują, że podejście posthumanistyczne, które nie sprowadza się do rozszerzania definicji "człowieka", ale do rewizji samego pojęcia człowieczeństwa, może stanowić istotną część tego, jak rozumiemy dzisiejsze wyzwania medialne.

Mason i Rushkoff przedstawiają swoją wizję "witalności pacjenta", który, mimo iż jest poddany różnym formom technokratycznej kontroli, ma szansę na powrót do "człowieczeństwa" poprzez akty oporu i ponowne odkrycie wspólnoty. Ich optymizm może być zaraźliwy, ale wymaga także większego zrozumienia, jak konkretne działania i strategie mediów wpływają na społeczeństwo.

Problem pojawia się, gdy mówimy o pojęciu "post-prawdy" i wyzwań związanych z fałszywymi informacjami. W tym kontekście rola bibliotek i nauczycieli w edukacji medialnej staje się nieoceniona. Zgodnie z deklaracją UNESCO, mediacyjnym punktem odniesienia stają się biblioteki jako miejsca, w których nie tylko uczymy się, jak rozpoznawać dezinformację, ale także jak rozwijać zdolności analityczne w odniesieniu do różnych form przekazu.

W Wielkiej Brytanii kampania Great School Libraries zwraca uwagę na znaczenie biblioteki szkolnej w procesie edukacji krytycznej, której celem jest nie tylko podnoszenie świadomości na temat "fake news", ale również aktywne angażowanie uczniów w proces nauki. Zgodnie z tym podejściem, biblioteka nie jest już tylko przestrzenią do przechowywania książek, ale staje się centrum, w którym uczniowie uczą się, jak aktywnie uczestniczyć w czytaniu i rozumieniu przekazów medialnych. To podejście obejmuje szerszą perspektywę krytycznego myślenia, które jest niezbędne w dobie medialnej dezinformacji.

Warto również dodać, że kluczowym elementem edukacji medialnej jest nie tylko edukacja o samych mediach, ale także o sposobach, w jakie tworzą one nasze codzienne doświadczenia i wpływają na nasze interakcje społeczne. W dobie rosnącej dominacji technologii, zrozumienie ich wpływu na społeczeństwo staje się podstawowym narzędziem w walce z manipulacją i dezinformacją.