Wat Is de Oorsprong van Chronische Ziekten in de Moderne Samenleving?

In de jaren tachtig brachten de antropologen Stanley Eaton en Melvin Konner een evolutionair perspectief in de discussie over de zogenaamde ‘ziekten van de beschaving’. Ze reconstrueerden de voedingsstatus van jager-verzamelaars in de Paleolithische periode en vergeleken deze met die van ontwikkelde samenlevingen na de industriële revolutie. Wat zij voorzichtig aangaven, was voor velen al bekend: er bestaat een belangrijke link tussen het westers dieet en de opkomst van chronische ziekten in geïndustrialiseerde samenlevingen. Dit idee was echter pas een kwart eeuw later breder erkend. Pedro Carrera-Bastos en zijn collega's gingen verder en benadrukten dat obesitas, type 2 diabetes, jicht, hypertensie, coronaire hartziekte (CHD) en kanker, ziekten die zeldzaam waren of vrijwel niet voorkwamen bij jager-verzamelaars, nu toenemen, zelfs onder jongere generaties.

Hoewel oude ziektes zoals lepra, pest, difterie, malaria, cholera en tuberculose grotendeels onder controle zijn gebracht door quarantaine, vaccinatieprogramma's en het gebruik van farmaceutica, hebben recente crisissen zoals armoede, droogte, oorlog en vervuiling nieuwe virale ziektes en oude plagen opnieuw doen opduiken. Difterie keerde bijvoorbeeld terug in Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland na de val van de Sovjetunie, en cholera-epidemieën hebben Afrika en Latijns-Amerika getroffen. De recente uitbraken van het SARS-CoV-2-virus hebben bovendien de wereldwijde gezondheidszorg voor aanzienlijke uitdagingen gesteld. Dit toont aan dat we voortdurend in onzekerheid verkeren, en dat de pogingen om alles onder controle te krijgen, ondanks geavanceerde technologieën en geneesmiddelen, vaak onvoorspelbare en vaak desastreuze gevolgen hebben.

In dit verband speelde microbioloog René Dubos een belangrijke rol. Vanaf de late jaren 1920 tot halverwege de jaren 1940 wijdde Dubos zich aan het bestuderen van bacteriën uit de bodem en hun vermogen om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. Hij ontdekte dat bacteriën in staat waren om enzymen te produceren die de celwanden van schadelijke micro-organismen konden afbreken, wat de weg vrijmaakte voor de ontwikkeling van antibiotica. Zijn werk leidde tot de ontdekking van penicilline door Alexander Fleming en de daaropvolgende uitvinding van andere antibiotica, zoals streptomycine, die cruciaal zouden blijken in de behandeling van tuberculose.

Een ander belangrijk punt is de rol van ondervoeding in de vatbaarheid voor infecties. Epidemioloog Thomas McKeown stelde al in de jaren 1970 dat ondervoeding in belangrijke mate bijdraagt aan de hoge sterfte door infectieziekten, en dat het lastig is om infecties in ondervoede bevolkingsgroepen effectief te bestrijden met vaccinatie alleen. Dit benadrukt het belang van het begrijpen van de vele onderlinge invloeden op de gezondheid, in plaats van de ziekte te reduceren tot een enkelvoudige oorzaak.

Er is duidelijk een groeiend inzicht in de gezondheidsrisico’s die voortkomen uit de moderne, geïndustrialiseerde levensstijl, waarin een holistische benadering steeds noodzakelijker wordt. Het belang van voeding, lichamelijke activiteit, stressmanagement en een schone, veilige leefomgeving wordt steeds duidelijker als fundamenten voor het behoud van gezondheid. Het is noodzakelijk dat de medische wetenschap deze factoren erkent en integreert in de behandelingsstrategieën om de enorme gezondheidsproblemen van onze tijd het hoofd te bieden.

Waarom blijft complementaire geneeskunde buiten het biomedische domein?

De erkenning van de effectiviteit van orthodoxe medische behandelingen heeft geleid tot een marginalisering van traditionele en alternatieve genezers zoals osteopaten, kruidkundigen en chiropractoren. De biomedische professie heeft zich lange tijd op een beleid van volledige uitsluiting tegenover alternatieve therapeuten gebaseerd, stellende dat alleen hun methode wetenschappelijk verantwoord en effectief is. Hierdoor is een potentieel waardevolle kennisbasis grotendeels genegeerd en buitengesloten.

Hoewel de status van complementaire geneeskunde zich de afgelopen decennia enigszins heeft verbeterd, blijft er een duidelijke scheiding tussen biomedische praktijken en alternatieve methoden. De groeiende bewustwording binnen de samenleving omtrent gezonde leefwijzen, zoals de afname van tabaksreclame en de toename van biologische voeding, staat in scherp contrast met het aanhoudende dominante karakter van fastfoodketens, zelfs binnen ziekenhuisomgevingen. Complementaire geneeskundigen hebben weinig tot geen toegang tot publieke ziekenhuizen en spelen nauwelijks een rol binnen staatsgefinancierde gezondheidsinstellingen.

Critici als Illich, Carlson en Taylor, hoewel verschillend in achtergrond, deelden een gemeenschappelijk perspectief dat de biomedische wetenschap was overgenomen door technologische ontwikkelingen die het medische handelen steeds dieper medicaliseerden en interventioneerden. Zij uitten hun onvrede over het verlies van contact met de essentie van genezing, die vaak schuilt in het mobiliseren van de inherente zelfherstellende krachten van lichaam en geest. Volgens hen gaat medische verantwoordelijkheid verder dan alleen het bestrijden van ziekte; het omvat ook het bevorderen van reflectieve, geïnformeerde en autonome individuen die weerbaar zijn tegen de vele schendingen van mens, maatschappij en milieu.

Deze terminologische verschuiving zorgde er wel voor dat complementaire geneeskunde buiten de staatsgefinancierde medische structuren bleef. Het voorbeeld van Ian Gawler, die kanker overwon met een combinatie van biomedische en alternatieve behandelingen, toont de controverse binnen de medische elite. Zijn pleidooi voor een actieve en persoonlijke aanpak van genezing werd fel bekritiseerd als irrationalisme en bedreiging van de volksgezondheid, terwijl hij zelf nooit een wondermiddel claimde. Deze controverse illustreert de spanning tussen een wetenschappelijk-empirische benadering en de wens van sommige patiënten om meer regie te nemen over hun eigen genezingsproces.

De discussie rondom complementaire geneeskunde is meer dan een clash van methodes; het raakt aan fundamentele vragen over wat genezing is en wie het recht heeft daarop invloed uit te oefenen. De groeiende populariteit van complementaire therapieën weerspiegelt een verlangen naar een meer holistische benadering die rekening houdt met lichaam, geest en omgeving. Tegelijkertijd benadrukt de sceptische houding van biomedische instellingen het belang van kritisch wetenschappelijk onderzoek en het vermijden van ongefundeerde claims.

Voor de lezer is het cruciaal te beseffen dat geneeskunde niet louter een technisch vakgebied is, maar een complex samenspel van wetenschap, cultuur, ethiek en persoonlijke ervaring. Het integreren van complementaire inzichten in de geneeskunde vraagt om een open, genuanceerde dialoog waarin de waarde van verschillende benaderingen serieus wordt genomen zonder de wetenschappelijke grondslag te verloochenen. Alleen door het erkennen van deze meervoudigheid kan de geneeskunde haar menselijke wortels herontdekken en ruimte bieden aan een breed spectrum van zorgpraktijken die aansluiten bij de diverse behoeften van patiënten.

Wat is de rol van empathie en tijd in de geneeskunde: een holistische benadering van genezing

In de complementaire geneeskunde, daarentegen, wordt veel aandacht besteed aan het gedetailleerd onderzoeken van de omstandigheden van de patiënt, evenals het creëren van voorwaarden waarin de achtergrondfactoren die mogelijk bijdragen aan de ziekte gemakkelijker naar voren kunnen komen. Deze benadering maakt het mogelijk om een ‘diepere’ diagnose te stellen en opent de deur voor het bespreken van mogelijke herstelstrategieën met de patiënt. Bovendien creëert het ruimte voor onverwachte, maar vaak gunstige, gevolgen. Dit proces is van cruciaal belang voor het verbeteren van de algehele gezondheid, omdat het niet alleen gaat om het aanpakken van symptomen, maar om het herstel van een evenwicht tussen lichaam en geest.

De capaciteit om de gemoedstoestand van patiënten positief te beïnvloeden is beschikbaar voor elke arts die bereid is tijd en ruimte te geven aan de patiënt. Dit komt duidelijk naar voren uit de woorden van een osteopaat die zegt dat therapie vaak begint bij de eenvoudige daad van het geven van tijd en aandacht. "Het is therapie wanneer je iemand tijd geeft en luistert, zonder constant te denken ‘Oh nee, ik loop twintig minuten achter’. Als je hen die tijd geeft en actief luistert, kunnen bepaalde aanwijzingen naar voren komen die anders verborgen zouden blijven." Deze benadering benadrukt de waarde van co-presence, het eenvoudigweg aanwezig zijn en aandachtig luisteren zonder haasten, wat vaak tot diepere inzichten en diagnoses leidt. Dit vereist echter tijd, iets wat niet altijd mogelijk is in de snelle praktijk van de reguliere geneeskunde.

De technologische vooruitgang in de geneeskunde heeft onmiskenbare voordelen, maar deze wetenschappelijke vooruitgang moet worden aangevuld met een hernieuwde focus op de mens als geheel. Het gaat niet alleen om het genezen van het lichaam, maar ook om het herstellen van de geest, het herstellen van de verbinding tussen de arts en de patiënt. De kunst van het genezen ligt in het vermogen van de arts om dieper te kijken dan alleen de fysieke symptomen, naar de persoon achter de ziekte, en tijd te nemen voor een holistische benadering die niet alleen de symptomen, maar ook de onderliggende oorzaken aanpakt.

Wat belangrijk is om te begrijpen is dat de tijd en de empathie die aan een patiënt worden besteed, essentiële elementen zijn voor een succesvolle genezing. Het herstellen van gezondheid is niet alleen een technische zaak van het toepassen van medische kennis, maar ook een proces dat afhankelijk is van het vermogen van de arts om zich in te leven in de patiënt en een genezingsruimte te creëren die zowel het lichaam als de geest omarmt. Het is een proces van samenkomen, van dialoog en wederzijds respect, waarin niet alleen fysieke behandelingen plaatsvinden, maar ook emotionele en psychologische processen die bijdragen aan het herstel.

Wat is de essentie van vitalisme, spirituele genezing en holistische benaderingen in de geneeskunde?

De notie van een niet-materiële, energetische kracht die het levende materie bezielt, wordt in veel geneeskundige en filosofische tradities erkend als ‘spirit’ of geest. Deze spirituele essentie staat los van de louter fysieke of materiële aspecten van het leven en vormt het fundament van vitalisme, een filosofische opvatting die stelt dat het leven wordt ondersteund door een actieve, immateriële kracht die zich onderscheidt van de processen die door biochemie en fysiologie worden verklaard. Dit impliceert dat het menselijk bestaan en het genezingsproces niet volledig te reduceren zijn tot mechanistische en materiële verklaringen.

Binnen traditionele en alternatieve geneeskundige systemen wordt vaak het concept van de ‘vis medicatrix naturae’ gehanteerd, wat vertaald kan worden als ‘de genezende kracht van de natuur’. Dit begrip wijst op het inherente vermogen van het lichaam om zichzelf te herstellen en in balans te brengen, een proces dat ondersteund wordt door natuurlijke geneeswijzen en kruiden, zoals beschreven in de term trophorestoration, die verwijst naar het herstel van beschadigde organen of systemen door plantaardige medicatie.

De relatie tussen mens en kosmos is binnen bijvoorbeeld het taoïsme van wezenlijk belang, waar het universum wordt gezien als een onderling verbonden werkelijkheid. Taoïsme benadrukt het bereiken van harmonie met zowel de natuurlijke wereld als met de goddelijke orde, of Tao. Dit benadrukt een holistisch wereldbeeld waarin gezondheid voortkomt uit de balans en afstemming op deze universele principes.

Een veelvoorkomend fenomeen in de osteopathie is de ‘structurele restrictie’, die een beperking van mobiliteit in één of meerdere botgewrichten aanduidt en aangeeft dat fysieke blokkades een invloed kunnen hebben op het algemene welzijn en de vitaliteit. Het herstellen van deze bewegingsvrijheid wordt gezien als een essentiële stap in het ondersteunen van de vitale kracht die het lichaam in stand houdt.

Vanuit een kritisch perspectief roept het concept van technocratie vragen op over de dominantie van technologie en technische expertise in sociale en politieke sferen, en hoe deze invloed soms de integriteit van natuurlijke en spirituele gezondheidsprincipes kan ondermijnen. Het spanningsveld tussen een puur biomedisch model en integratieve benaderingen weerspiegelt de voortdurende zoektocht naar een meer omvattende en genuanceerde visie op gezondheid.

Het is van belang te beseffen dat het begrip ‘spirit’ en de daarmee verbonden helende krachten niet louter mystiek zijn, maar ook worden onderzocht binnen de neurowetenschappen en psychologische disciplines, waar correlaties gevonden worden tussen intentie, hersenfunctie en herstel. Deze wetenschappelijke exploratie opent de deur naar een verdieping van ons begrip van gezondheid, voorbij het materiële, en erkent de interactie tussen lichaam, geest en omgeving als fundamenteel.

Daarnaast draagt het besef van de historische context bij aan het begrip van integratieve geneeskunde: vele traditionele kennisvormen, zoals die van Ibn Sina (Avicenna), hebben eeuwenlang medische kennis overgedragen en bieden een rijke bron van wijsheid die nog steeds relevant is. De hedendaagse discussie over de rol van complementaire en alternatieve geneeskunde in het reguliere zorgsysteem benadrukt het belang van een holistische visie waarin wetenschap, ervaring en natuurlijke wijsheid samenkomen.

Belangrijk is dat gezondheid niet enkel een toestand van afwezigheid van ziekte is, maar een dynamisch proces van balans en harmonie binnen het individu en tussen het individu en zijn omgeving. Het is daarom cruciaal voor de lezer te begrijpen dat genezing en welzijn niet alleen te vinden zijn in uiterlijke behandelingen, maar ook in het respecteren en ondersteunen van de diepere, vaak onzichtbare krachten die het leven dragen. Hiermee wordt een breder perspectief geopend waarin zowel materiële als immateriële aspecten van het menselijk bestaan een plaats krijgen in de zoektocht naar gezondheid en heelheid.

Wat is de rol van alternatieve geneeskunde in de moderne gezondheidszorg?

De geschiedenis van geneeskunde is lang en complex, geworteld in zowel wetenschappelijke als spirituele tradities. In het Westen, bijvoorbeeld, heeft de geneeskunde zich geëvolueerd van de klassieke methoden van de Grieken en Romeinen naar de moderne praktijk die we vandaag kennen. Dit heeft geleid tot een diepgaande integratie van wetenschap en technologie in medische behandelingen, maar ook tot een parallelle stroom van alternatieve benaderingen die niet altijd wetenschappelijk onderbouwd zijn.

Hoewel het gebruik van alternatieve geneeswijzen vaak wordt gepromoot door degenen die een meer natuurlijke en persoonlijke benadering van gezondheid zoeken, is er ook veel kritiek. Critici wijzen op het gebrek aan wetenschappelijke onderbouwing voor veel alternatieve therapieën, en de risico's die kunnen ontstaan wanneer patiënten reguliere behandelingen vervangen door onbewezen methoden. Dit heeft geleid tot een spanning tussen orthodoxe geneeskunde en alternatieve benaderingen, waarbij de grens tussen wat als 'wetenschap' wordt beschouwd en wat als 'geloof' of 'praktijk' wordt gezien, soms vervaagt.

De vraag rijst echter, wat is de echte waarde van alternatieve geneeskunde in een wereld die steeds meer gedreven wordt door technologische vooruitgang en wetenschappelijke objectiviteit? Sommige deskundigen stellen dat het waardevolle inzichten biedt in de meer holistische aspecten van de gezondheid, en dat het, wanneer correct geïntegreerd, zelfs kan bijdragen aan de effectiviteit van conventionele behandelingen. Dit gebeurt vaak in het kader van ‘integrative medicine’, een benadering die probeert het beste van beide werelden te combineren door de voordelen van zowel conventionele als alternatieve therapieën te benutten.

Het proces van integratie vereist echter een kritische benadering. Het is van essentieel belang dat gezondheidsprofessionals zich niet alleen baseren op de klinische evidentie die uit wetenschappelijke studies komt, maar ook op de subjectieve ervaringen van patiënten. De arts-patiëntrelatie, waarin vertrouwen en wederzijds begrip centraal staan, speelt hierbij een cruciale rol. In veel gevallen blijkt uit onderzoek dat patiënten die toegang hebben tot alternatieve therapieën zich meer gesteund voelen in hun herstelproces, zelfs als deze therapieën niet altijd wetenschappelijk bewezen zijn.

Bovendien kan de nadruk op preventie en zelfzorg, die veel alternatieve geneeswijzen centraal stellen, als een waardevolle aanvulling op de medische zorg worden beschouwd. De nadruk op levensstijl, dieet en mentale gezondheid is iets waar de traditionele geneeskunde vaak te weinig aandacht aan schenkt. In een tijd van toenemende chronische ziekten en een verouderende bevolking, kunnen dergelijke benaderingen helpen bij het verminderen van de druk op gezondheidszorgsystemen en het verbeteren van de algehele volksgezondheid.

Het is van belang te erkennen dat de impact van alternatieve geneeskunde niet altijd gemeten kan worden met de traditionele wetenschappelijke methoden, zoals gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken (RCT's). Dit betekent echter niet dat de effectiviteit van sommige behandelingen moet worden afgewezen. Het leidt eerder tot de vraag hoe we de waarde van alternatieve geneeswijzen op een andere manier kunnen beoordelen, bijvoorbeeld door kwalitatief onderzoek of het bestuderen van langetermijneffecten bij patiënten die dergelijke behandelingen ondergaan.

Er is ook aandacht nodig voor de maatschappelijke en culturele context waarin alternatieve geneeskunde zich manifesteert. In veel samenlevingen is er een diepgeworteld geloof in natuurlijke genezing, dat deels voortkomt uit tradities die duizenden jaren oud zijn. Deze praktijken hebben niet alleen therapeutische waarde, maar zijn vaak ook verbonden met spirituele overtuigingen die essentieel zijn voor het welzijn van de patiënt. Het begrijpen van deze culturele dimensie is van groot belang voor het effectief implementeren van alternatieve geneeswijzen in moderne gezondheidszorgsystemen.

Daarnaast is het belangrijk te benadrukken dat, hoewel alternatieve geneeskunde vaak wordt gepromoot als een ‘natuurlijke’ en ‘veilige’ optie, sommige behandelingen onveilig kunnen zijn, vooral wanneer ze verkeerd worden toegepast of als vervanging voor bewezen medische therapieën. In sommige gevallen kan het gebruik van alternatieve geneeswijzen zelfs gevaarlijk zijn, vooral wanneer het leidt tot vertraging in noodzakelijke conventionele medische behandelingen. Daarom is het van cruciaal belang dat patiënten goed geïnformeerd zijn en dat ze begeleid worden door gekwalificeerde zorgprofessionals die hen helpen bij het navigeren door het soms ingewikkelde landschap van alternatieve geneeskunde.

Het is van belang dat de dialoog tussen reguliere en alternatieve geneeskunde voortgezet wordt, niet alleen om de effectiviteit van behandelingen te evalueren, maar ook om een breder begrip te ontwikkelen van wat gezondheid is en hoe het het beste kan worden bevorderd. Dit omvat het erkennen van de waarde van zowel wetenschappelijke als intuïtieve benaderingen van genezing en het ontwikkelen van een systeem waarin beide kunnen coëxisteren ten behoeve van de patiënt.