Wie werd Claude Martine, en waarom bouwde hij een paleis voor Engelse scholing in India?

In Lucknow, de hoofdstad van het vroegere vorstendom Oudh en tegenwoordig een belangrijke stad in Uttar Pradesh, rijst nog steeds het excentrieke gebouw van de Martiniere School boven het landschap uit — een architectonisch curiosum waarin gotiek en Mogolstijl zich onstuimig vermengen. Dit is de nalatenschap van Claude Martine, een Franse avonturier, autodidact en opportunist, die zonder het ooit te brengen tot een groot militair commando, toch de titel van majoor-generaal verwierf en erin slaagde een blijvende stempel te drukken op het koloniale India.

Martine werd in 1732 geboren in Lyon, als zoon van een zijdewever. De handelsgeest zat hem in het bloed, maar zijn ambities lagen elders. Op vijftienjarige leeftijd verliet hij huis en haard om zich aan te sluiten bij het Franse leger. Toen in 1757 de graaf De Lally naar India vertrok als gouverneur van Pondicherry, meldde Martine zich aan als lijfwacht. De eenheid waarin hij terechtkwam bestond voornamelijk uit deserteurs en veroordeelde soldaten, maar het bracht hem wel naar India — het land van zijn dromen.

Zijn militaire loopbaan begon als desertie: bij de belegering van Pondicherry liep Martine over naar de Britten, met wie hij zich vervolgens verbond. Hij stelde voor een cavaleriekorps van Franse krijgsgevangenen te vormen om aan Britse zijde te vechten. Zijn voorstel werd aanvaard en hij kreeg de rang van vaandrig. Tijdens de reis naar zijn nieuwe post in Bengalen zonk het schip, maar Martine overleefde, wist aan land te komen bij Calcutta, en begon zich daar een positie te verwerven.

Zijn milities werden uiteindelijk ontbonden vanwege muiterijen, maar Martine’s vaardigheden bleken elders inzetbaar: als begaafd tekenaar en landmeter werd hij naar de noordelijke provincies gestuurd, uiteindelijk belandend in Oudh — een gebied dat toen nog formeel onafhankelijk was, maar onder de invloed van de Britse Oost-Indische Compagnie stond. Hier begon het voorspoedige hoofdstuk van zijn leven.

De Nawab van Oudh, Asaf-ud-daula, was een bon vivant met een voorliefde voor het bizarre. Zijn hofhouding bestond uit duizenden bedienden, waaronder honderden koks, duizenden hoveniers en tientallen persoonlijke kappers. Zijn sportieve voorkeur ging uit naar hanengevechten, duivensport, en, naar verluidt, zaklopen voor bejaarde vrouwen. Het was een hof vol decadente overdaad, en Martine wist precies hoe zich hierin te positioneren.

Martine’s veelzijdigheid — militair, ingenieur, zakenman, diplomaat — bracht hem ongekende rijkdom. Hij investeerde in grond, verleende leningen, en onderhield connecties met zowel lokale machthebbers als Britse functionarissen. Zijn invloed was zodanig dat hij het zich kon veroorloven om een persoonlijk paleis te bouwen in Lucknow: Constantia. Na zijn dood liet hij het na als school, met als doel de onderwijzing in Engelse taal en religie — een curieuze erfenis van een Franse soldaat in dienst van het Britse imperium, die zich met een zeldzame behendigheid een plaats wist te verwerven tussen de machtigen van zijn tijd.

Wat men moet begrijpen, is dat Martine’s leven niet slechts een aaneenschakeling van toevalligheden was, maar een illustratie van hoe identiteit, loyaliteit en culturele grenzen in het koloniale India vloeibaar waren. Hij vertegenwoordigde het type Europeaan dat geen vast vaderland meer had, maar zijn waarde wist te verzilveren in een hybride samenleving waar de spelregels dagelijks veranderden. Zijn paleis-school is geen monument van altruïsme, maar een weerspiegeling van een wereld waarin macht, cultuur en opportunisme hand in hand gingen.

Hoe fragiel was de macht van sultans en de vergankelijkheid van macht in historisch India?

De tragedie van sultan Tughlaq, wiens einde werd bezegeld door een zwakke constructie die instortte tijdens een parade van olifanten, toont de kwetsbaarheid die zelfs de machtigen niet kunnen ontlopen. De instorting van het paviljoen waarin hij zat, werd zorgvuldig gepland door Juna Khan, die zijn heerschappij met bloed doordrenkte en later de bijnaam Khuni Sultan kreeg. Het verhaal van Tughlaq, die zijn jongste zoon beschermde terwijl hij onder het puin bedolven lag, is een bitter symbool van zowel persoonlijke moed als de verwoestende gevolgen van interne rivaliteit en bedrog binnen de machtsstructuren van het oude India.

Het mausoleum van Tughlaq Shah, ooit omringd door een serene waterpartij, is een indrukwekkend monument dat niet alleen zijn eigen herinnering bewaart, maar ook die van zijn vrouw en Juna Khan. De opvolger, Firoz Shah, probeerde de zonden van zijn voorganger te zuiveren door aankopen te doen van degenen die Juna Khan had benadeeld, en plaatste deze als een soort boetedoening bij zijn graf, als een symbolische voorbereiding op het Laatste Oordeel.

In het verder verleden van de regio Karnal, ooit een Brits garnizoen en nu slechts bekend door vervallen ruïnes, openbaart zich een ander facet van vergankelijkheid: ziekte en vergetelheid. Karnal, dat ooit werd ingenomen door een Ierse avonturier die zichzelf tot koning uitriep, verloor vrijwel zijn gehele bevolking door cholera en malaria, die werden veroorzaakt door de combinatie van slechte afwatering en de ligging nabij een moeras. De graven van vrouwen, kinderen, soldaten en ambtenaren vertellen een verhaal van plotselinge en wrede ondergang. De betreurenswaardige dood van figuren zoals Thomas Metcalfe’s vrouw en dochters, en zelfs de jonge kapelaan, onderstreept de brute realiteit van het leven in deze tijd en plaats.

De geschiedenis van Karnal herinnert ook aan militaire verplaatsingen, zoals de Britse mars in 1857 onder leiding van generaal Anson, die op deze plek overleed. De lange tocht door verzengende hitte en stoffige wegen, met het geluid van wapentuig en het getrappel van olifanten en kameelkaravanen, schetst een levendig beeld van oorlogvoering in een vergeten tijdperk. De betekenis van Karnal gaat echter verder dan koloniale geschiedenis. Het was al eeuwenlang een plek van strijd, van de Mahabharata tot aan de verwoestende inval van Nadir Shah, die met een kort maar vernietigend gevecht de Mughal-heerschappij bij Muhammed Shah verbrak.

Daarnaast is het opmerkelijk hoe historische bronnen soms ons begrip kleuren door persoonlijke verhalen en anekdotes. De vermelding van Thomas Corryat, een Engelse nar aan het hof van Jahangir, onderstreept de kleurrijke en vaak bizarre interacties tussen verschillende culturen en de vaak vreemde figuren die zich in de machtskringen begaven. Corryat’s ondoordringbare gevoel voor humor en zijn eigenzinnige reizen reflecteren de complexiteit en onvoorspelbaarheid van deze tijd.

Het is belangrijk te beseffen dat achter de ruïnes, kronieken en monumenten een diepere waarheid schuilt: macht is vergankelijk en kwetsbaar, en menselijke levens zijn vaak offergaven aan de wisselvalligheden van geschiedenis en lot. Het leren lezen tussen de regels van deze verhalen biedt niet alleen inzicht in de gebeurtenissen zelf, maar ook in de menselijke natuur, met al haar ambitie, wanhoop en hoop.