Hoe heeft het hybride mediasysteem bijgedragen aan Donald Trump’s mediaheerschappij?

De “alledaagse presidentschap” van Donald Trump vond plaats binnen een complex mediasysteem waarin politici steeds meer controle kregen over hun eigen boodschap en het nieuwsagenda. Dit systeem is in de Verenigde Staten over drie decennia geëvolueerd tot een hybride model, een samensmelting van traditionele massamedia zoals kranten, radio en televisie, en nieuwe digitale communicatiemiddelen die door technologische innovaties mogelijk zijn gemaakt. In de jaren tachtig ontstond een eerste vorm van deze hybride media via infotainment, waarbij talkshows op televisie, radioprogramma’s en roddelbladen steeds nauwer verweven raakten met politiek. Trump, destijds vooral bekend als vastgoedmagnaat, maakte toen al gebruik van deze platforms om politieke ambities te suggereren en zijn standpunten te ventileren.

De echte omwenteling vond echter plaats in de jaren negentig met de opkomst van internet als distributiekanaal voor politieke informatie. Digitale platforms ontwikkelden zich van statische informatiedragers tot interactieve en netwerkende omgevingen. Vanaf de presidentsverkiezingen van 2008 kregen sociale media een politieke betekenis, transformeerden ze van netwerken voor vrienden tot krachtige instrumenten voor politieke beïnvloeding. Sindsdien is hun impact exponentieel gegroeid, waarbij Trump en andere politieke actoren deze platforms inzetten om de grenzen van politieke communicatie op te rekken.

Dit hybride mediasysteem kenmerkt zich door een nauwe verwevenheid van oude en nieuwe media. Traditionele nieuwsorganisaties hebben digitale kanalen omarmd om hun bereik te vergroten en zo belangrijke spelers in het online nieuwslandschap te blijven. Trump wist dit samenspel van legacy en nieuwe media meesterlijk te benutten om zijn mediapositie te versterken. Zijn medewerkers vergeleken zijn omgang met het nieuws met een televisieserie waarin hij zijn tegenstanders telkens overwint. Twitter fungeerde als zijn zwaard, en televisie was het wapen waarmee zijn acties continu werden uitgedragen.

Het hedendaagse mediasysteem kent nauwelijks nog vaste regels en normen die de mainstream journalistiek van weleer beheersten. Naast traditionele media actoren zijn er talloze alternatieven gekomen, waaronder podcasters en sociale mediainfluencers zonder politieke expertise of journalistieke scholing. In deze chaos worden politici gestimuleerd tot ongekende retorische en communicatiestrategieën om maximale zichtbaarheid te genereren, concurrenten te overschaduwen en de politieke agenda uit handen van de pers te houden.

Journalistieke praktijken in dit hybride medialandschap hebben Trump’s enorme nieuwsdominantie verder versterkt. De 24-uurs nieuwsagenda en de veelheid aan platforms zorgen ervoor dat journalisten steeds vaker elkaars werk volgen en zo een uniforme berichtgeving creëren, een fenomeen dat bekend staat als intermedia-agenda-setting. Wanneer meerdere media dezelfde verhalen brengen, voelen journalisten zich gesterkt in hun keuze. Grote mainstream media zoals de New York Times en CNN zijn daardoor uitgegroeid tot gezaghebbende bronnen voor andere platforms. Snelle online media kunnen via hun tempo en frequentie ook invloed uitoefenen op langzamere, traditionele media.

Intermedia-agenda-setting en churnalism droegen bij aan Trump’s nieuwsoverheersing vanaf zijn presidentscampagne in 2016. Zijn intensieve gebruik van Twitter overtrof dat van andere politici en zijn ongefilterde uitspraken werden door aanhangers en tegenstanders via sociale en digitale media breed verspreid. Trump dook voortdurend weer op in de nieuwsagenda zodra de aandacht leek af te nemen. Dit voortdurende media-aanbod rondom zijn persoon vormde een rijke voedingsbodem voor journalisten op zoek naar verhalen, waardoor zijn aanwezigheid in de media een zelfversterkend mechanisme werd.

Het is essentieel om te beseffen dat het hybride mediasysteem niet slechts een technologische verandering betreft, maar een fundamentele transformatie van nieuwsproductie, verspreiding en consumptie. De fragmentatie van publiek en het verdwijnen van traditionele journalistieke normen stellen nieuwe eisen aan kritisch denken bij het publiek. In deze context wordt het begrip van machtsstructuren achter nieuwsdistributie en de rol van digitale platforms cruciaal. Ook het onderscheid tussen feit, opinie en desinformatie vervaagt, waardoor een bewuste omgang met nieuwsinhoud noodzakelijk is. Daarnaast moeten lezers zich realiseren dat media-inhoud steeds vaker wordt vormgegeven door economische en politieke belangen, die de selectie en framing van nieuwsberichten sturen.

Hoe heeft Trump de hybride mediaomgeving gevormd en benut?

In een tijdperk waarin nieuwszenders, kranten en radio vaak identieke politieke verhalen brachten, creëerde Trump zijn eigen agenda. Door gebruik te maken van een mix van oude en nieuwe communicatievormen, kon hij de traditionele media gatekeepers omzeilen én tegelijk met hen communiceren. Zijn socialmediavolgers waren al groot voor zijn officiële kandidatuur, wat hem in staat stelde een enorme buzz te creëren rondom zijn verkiezingscampagne. Zijn live rallies werden het kloppende hart van zijn beweging, continu uitgezonden en geanalyseerd door kabelnetwerken, terwijl zijn tegenstander Hillary Clinton diezelfde aandacht nooit genoot.

Trump’s strategie bestond onder andere uit het opzettelijk timen van tweets die aansloegen en viral gingen, het live meeleven met kabeltelevisieprogramma’s, en het koesteren van rechtse nieuwszenders zoals Breitbart en Newsmax, waarmee hij een nieuw soort mediapartnerschap smeedde. Deze platforms werden van marginale buitenstaanders opgewaardeerd tot prominente spelers binnen de hybride mediaomgeving. Door zijn achtergrond in tabloid-entertainment kon Trump de focus van de media verleggen naar sensatie en bizarre gebeurtenissen. Hierdoor kon hij in de spotlight blijven, zelfs wanneer traditionele journalistieke standaarden hem als ongeschikt voor het presidentschap beschouwden.

De journalistiek hanteerde een dubbelstrategie: serieuze berichtgeving werd vaak afgewisseld met denigrerende ‘clown coverage’, waarbij Trump werd afgeschilderd als een ongepaste komiek, wat paradoxaal genoeg zijn mediabelangrijke status versterkte. Zijn voorgekookte bekendheid als realityster gaf hem de vrijheid zijn grove taal en flamboyante gedrag voort te zetten, hetgeen de media met een mix van fascinatie en afschuw volgden.

In de hybride mediaomgeving veranderden ook de voorkeuren van het publiek. Politieke informatie wordt tegenwoordig via diverse kanalen tot zich genomen: social media, televisie, online nieuwsplatforms, en in mindere mate print en radio. Hoewel digitale media een steeds grotere rol spelen, behouden traditionele media een gerespecteerde positie, wat het speelveld voor een figuur als Trump juist verbreedde. Zijn vermogen om zowel oude als nieuwe media te bespelen, versterkte zijn mediaheerschappij.

De opkomst van nieuw mediapopulisme in de jaren negentig en de verdere digitalisering van politiek debat zorgden ervoor dat het publiek actiever werd in politieke communicatie. Dit publiek, gewend aan interactieve formats zoals call-in shows, online town halls en directe deelname via sociale netwerken, was ontvankelijk voor de ongepolijste en directe stijl van Trump. Digitale kanalen boden niet alleen informatie, maar ook de mogelijkheid tot politieke participatie in uiteenlopende vormen, van ‘liken’ tot protesteren. De contentcreatie door burgers zelf werd een krachtige factor die Trump hielp zijn politieke loopbaan te lanceren.

Dit alles speelt zich af tegen de achtergrond van een bredere opkomst van populistische bewegingen wereldwijd, die vaak gebruikmaken van dezelfde hybride media-instrumenten om direct contact met het publiek te zoeken en traditionele media te omzeilen.

Hoe heeft de Trump-administratie het bestuur van de uitvoerende macht beïnvloed en welke lessen biedt dit?

De Trump-administratie bracht een unieke dynamiek in het beheer van de uitvoerende macht die zowel praktische als theoretische implicaties heeft. Door pogingen zoals het toevoegen van een burgerschapsvraag aan de volkstelling van 2020 en het beperken van de publicatie van klimaatwetenschappelijke onderzoeken, zette het presidentschap van Donald Trump “program integrity” onder druk en zorgde het voor conflicten binnen gerespecteerde overheidsinstanties zoals de CDC en de Federal Reserve. Deze acties illustreerden een confrontatie tussen politieke doelstellingen en de traditionele rol van bureaucratische expertise, waarbij een sterk gepolitiseerde agenda leidde tot een verminderde betrouwbaarheid en stabiliteit van administratieve instituties.

In termen van benoemingen en personeelsbeheer was de effectiviteit van de Trump-administratie eveneens beperkt. In vergelijking met voorgaande presidenten was het percentage bevestigde benoemingen lager, wat leidde tot een tekort aan ervaren leiders in sleutelposities en de toename van tijdelijke ‘acting’ functionarissen, die de continuïteit en de institutionele kennis van de uitvoerende macht verder ondermijnden. Dit patroon versterkte de perceptie van een president die zijn eigen wil boven institutionele stabiliteit stelde, wat ook terug te zien is in de opbouw van een ‘rechtse’ machtsbasis binnen het Witte Huis.

De deregulering onder Trump, hoewel gepresenteerd als efficiëntieverbetering, bleek in veel gevallen een oppervlakkige aanpassing die op lange termijn onzekerheden en schade kon veroorzaken. Kritische evaluaties wezen op een tendens tot het opzij schuiven van bestaande regelgevingen zonder grondige analyse van de consequenties, wat de integriteit van regelgevende instanties aantastte.

Bovendien zette de periode onder Trump de noodzaak van een sterke, neutrale en deskundige ambtelijke bureaucratie in het licht. De spanningen tussen politieke loyaliteit en professionele integriteit werden zichtbaar en toonden hoe het uithollen van deze balans leidt tot institutionele zwakte en publieke scepsis.

Het is van belang dat de lezer zich bewust is van de complexiteit van het bestuur in een democratisch systeem waar politieke wil en bureaucratische expertise elkaar moeten balanceren. Het bestuur van een land gaat verder dan het handhaven van politieke macht; het vereist het koesteren van institutionele veerkracht, kennis en transparantie. De ervaringen uit deze periode benadrukken dat leiderschap niet alleen gaat over beleidsdoelen, maar ook over het respecteren en benutten van professionele kennis en het waarborgen van de integriteit van overheidsinstellingen.

Hoe heeft het wantrouwen in de verkiezingsuitslag en het pandemiebeheer de Amerikaanse politiek onder Trump beïnvloed?

Trump’s gepolitiseerde houding ten aanzien van het vaccin ondermijnde het vertrouwen in wat een belangrijk succes voor zijn presidentschap had kunnen zijn. Onder de kiezers die aangaven dat de stijgende COVID-gevallen belangrijk waren voor hun stem, versloeg Biden Trump met zes punten. Op het gebied van woede en ontevredenheid over de federale overheid—waarmee Trump in 2016 zo succesvol was—behaalde Biden zelfs een marge van meer dan veertig punten onder de bijna zestig procent van kiezers die boos of ontevreden waren over de overheid. Daarmee overtrof hij ruimschoots de prestaties van Trump in 2016, toen deze groep juist meer op Trump stemde.

Hoewel Trump de uitslag niet kon veranderen, had zijn strategie wel een merkbaar effect op het vertrouwen in het verkiezingsresultaat, vooral onder zijn eigen aanhangers. Voor de verkiezingen was het vertrouwen in een vrije en eerlijke stemming vrijwel gelijk verdeeld tussen Republikeinen en Democraten. Na de verkiezing groeide het vertrouwen onder Democraten tot 90 procent, terwijl het onder Republikeinen kelderde tot 26 procent en vlak voor de bestorming van het Capitool zelfs tot 22 procent daalde. Dit wijst op een diepe polarisatie in vertrouwen die in deze mate ongekend is. Zo gaf bijna de helft van de Republikeinen vlak voor 6 januari aan dat het passend zou zijn als Republikeinse wetgevers in staten die door Biden waren gewonnen, de kiesmannen aan Trump zouden toewijzen. Een groot deel van Republikeinse kiezers steunde in juni 2021 nog steeds pogingen om de verkiezingsuitslag te herzien, en velen geloofden dat deze onderzoeken de uitslag zouden veranderen, terwijl het herstel van Trump als president een constitutionele onmogelijkheid blijft.

De voortdurende aanval op het vertrouwen strekte zich ook uit tot de senaatsverkiezingen in Georgia, waar Trump de smalle nederlaag van de Republikeinse kandidaten met frauduleuze claims omschreef. Zijn volharding hierin ondermijnde het vertrouwen onder Republikeinse kiezers en droeg bij aan de overwinning van de Democraten en het veroveren van de Senaat. Deze gebeurtenissen laten zien hoe affectieve polarisatie en negatief partijdig denken in combinatie met laag vertrouwen een unieke en fragiele politieke situatie creëren.

Met de afname van nieuwe gevallen, sterfgevallen en angst voor het virus tegen de zomer van 2021, daalde ook de vaccinatiebereidheid. Ongeveer twintig procent van de volwassenen bleef de vaccinatie weigeren. Hoewel Biden publiekelijk zijn aanpak van de pandemie positief beoordeelde en zich richtte op een streefcijfer van zeventig procent gedeeltelijk gevaccineerden, werd duidelijk dat dit doel onhaalbaar zou zijn.