Jak polityczne decyzje w służbie zdrowia kształtują życie obywateli?

W roku 2005 Alex Azar, ówczesny współautor ustawy, która miała zdefiniować początek życia od momentu poczęcia, wniósł istotny wkład w zmiany polityczne, które mogłyby diametralnie wpłynąć na dostęp do usług zdrowotnych, a zwłaszcza na dostępność antykoncepcji. Zgodnie z tym projektem prawo miało traktować środki takie jak spirale, tabletki „po” czy pigułki antykoncepcyjne jako narzędzia do zabójstwa, co wprowadzało wątpliwości co do podstawowych praw pacjentów do wyboru odpowiednich metod ochrony zdrowia. Azar, który również wykazywał poparcie dla tzw. klauzul sumienia — umożliwiających lekarzom i ubezpieczycielom rezygnację z wykonywania procedur medycznych, które kolidowałyby z ich głęboko zakorzenionymi przekonaniami religijnymi — kładł nacisk na prymat wartości religijnych nad naukowymi w obszarze zdrowia publicznego. Pomimo dużego kontrowersyjnego wydźwięku tych działań, Azar był postrzegany przez administrację Trumpa jako „gwiazda” w zakresie reformy służby zdrowia, mimo braku rzeczywistych zmian w polityce obniżania cen leków i poprawie dostępu do usług medycznych.

Zmiany te, jak wiele innych podobnych inicjatyw, były silnie powiązane z ideologią i religią, co miało konsekwencje w stosowaniu nowych terminów w oficjalnych dokumentach i na stronach internetowych Departamentu Zdrowia i Opieki Społecznej (HHS). Zamiast terminów naukowych takich jak „oparty na dowodach” czy „nauka oparta na faktach”, zaczęły pojawiać się słowa takie jak „wiara” i „rodzina”, które były częściej stosowane w dokumentach HHS, co budziło obawy o osłabienie roli obiektywnych, naukowych podstaw w polityce zdrowotnej.

Równocześnie, gdy zbliżał się czas nominacji do objęcia stanowiska szefa Centrum Kontroli Chorób (CDC), Trump postanowił wybrać Roberta Redfielda, który, mimo iż posiadał formalne kwalifikacje medyczne, miał kontrowersyjne poglądy na temat HIV i AIDS. Redfield, będący jednym z kluczowych architektów polityki zdrowotnej podczas reakcji USA na kryzys HIV/AIDS w latach 80., wdrożył politykę, która naraziła zdrowie wielu żołnierzy. Przymusowe testowanie na HIV bez zachowania prywatności, traktowanie osób zakażonych jak „leprozów” oraz ich izolacja w obozach wojskowych były elementami, które pogłębiały cierpienie osób dotkniętych tą chorobą i prowadziły do drastycznego wzrostu liczby samobójstw wśród młodych ludzi z pozytywnym wynikiem testu.

Jakie są granice religijnych wyjątków od prawa?

Wyrok w sprawie Wisconsin v. Yoder stał się jednym z kluczowych punktów odniesienia w amerykańskim prawie dotyczącym wolności religijnej. Chociaż jego celem było zapewnienie ochrony mniejszościom religijnym przed narzucaniem przez większość społeczną swoich norm, to otworzyło również szeroką furtkę dla wszelkich religijnych roszczeń, które zaczęły pojawiać się w kolejnych latach. Rozważając ten wyrok, łatwo zauważyć, że decyzja Sądu Najwyższego w tej sprawie miała swoje konsekwencje, które prowadziły do chaosu w stosowaniu prawa w przypadku religijnych wyjąt­ków.

Po orzeczeniu w sprawie Yoder, w którym uznano prawo grupy Amish do wyłączenia się z obowiązku szkolenia swoich dzieci, zaczęły pojawiać się kolejne żądania o stworzenie wyjątków dla innych grup religijnych. Dążenie do takich wyjątków często spotykało się z pewną niebezpieczną konsekwencją: jeśli jedna religia ma prawo do nieprzestrzegania prawa, to czemu nie inne? Z tego powodu po wyroku w sprawie Wisconsin v. Yoder zaczęły pojawiać się coraz to nowe próby tworzenia religijnych przywilejów, które umożliwiałyby nieprzestrzeganie norm prawa w imię osobistych wierzeń.

Dla przykładu, Employment Division v. Smith ukazuje, jak szybko rozprzestrzenił się trend domagania się religijnych wyjątków. W tej sprawie członkowie Kościoła Rdzennych Amerykanów, którzy stosowali peyote jako część swoich rytuałów religijnych, zostali zwolnieni z pracy po tym, jak w wyniku testów narkotykowych ujawniono, że stosowali substancję zakazaną przez prawo. Choć ten przypadek wydaje się marginalny, to pokazuje, jak szybko różne grupy religijne zaczęły domagać się usprawiedliwienia dla naruszania prawa. Kolejnym przykładem były roszczenia religijne osób, które twierdziły, że nie powinny płacić podatków z powodu swoich przekonań religijnych — mimo że żadna sądowa instancja, w tym Sąd Najwyższy, nigdy nie uznała tych argumentów za uzasadnione.

Szybka reakcja na ten stan rzeczy nadeszła z ust Antonina Scalii, sędziego Sądu Najwyższego, który w sprawie Employment Division v. Smith wyraził pogląd, że nie można pozwalać na tworzenie wyjątków w obowiązkach prawnych na podstawie religijnych przekonań jednostki. Scalia zauważył, że takie podejście pozwalałoby ludziom na nieprzestrzeganie ogólnych, neutralnych praw, co podważałoby fundamenty praworządności. Według niego prawo powinno obowiązywać wszystkich, niezależnie od religijnych przekonań, a zwłaszcza nie powinno dawać jednostkom prawa do łamania go w imię własnych wierzeń.

To podejście, chociaż zdaniem wielu kontrowersyjne, miało na celu zakończenie epoki swobodnego udzielania wyjątków religijnych, które mogłyby wprowadzać chaos w systemie prawnym. Scalia uznał, że gdyby sądy zaczęły przyznawać religijne wyjątki, mogłoby to doprowadzić do sytuacji, w której każdy obywatel mógłby domagać się nieprzestrzegania prawa na podstawie własnych, subiektywnych przekonań. Tego rodzaju otwarte drzwi prowadziłyby wprost do destabilizacji porządku prawnego.

Oczywiście, Scalia miał swoje kontrowersje, szczególnie jeśli chodzi o przypadki, w których chodziło o religie, które nie były związane z dominującymi w Stanach Zjednoczonych praktykami chrześcijańskimi. Jednak w przypadku takich spraw jak ta o używanie peyote, jego stanowisko było jasne: jeśli prawo zabrania pewnych działań, to nie można z tego robić wyjątku, nawet jeśli jest to część rytuału religijnego. Istotnym elementem tego stanowiska była zasada, że prawo państwowe nie powinno być podporządkowane osobistym wierzeniom religijnym, nawet jeśli są one traktowane jako święte i nienaruszalne przez daną społeczność.

Kolejnym ważnym aspektem, który pojawił się po wyroku w sprawie Smith, jest konieczność utrzymywania granicy między wolnością religijną a porządkiem prawnym. Prawa, które regulują codzienne życie obywateli, powinny być stosowane w sposób jednolity i obiektywny, niezależnie od tego, jakiej religii lub ideologii wyznaje dana osoba. W przeciwnym razie mogłoby dojść do sytuacji, w której religijne wyjątki zaczęłyby wkraczać w sfery społeczne, które nie powinny być poddane indywidualnym przekonaniom religijnym.

Religia w państwie świeckim nie może stanowić wyjątku w stosowaniu ogólnych norm prawnych, nawet jeżeli wyznawcy wierzą, że ich wierzenia nakładają na nich obowiązki, które są sprzeczne z ogólnymi przepisami. Praworządność, która zakłada równość wszystkich obywateli wobec prawa, nie powinna ulegać manipulacjom w imię religijnych przekonań. Decyzje w sprawach takich jak Smith pokazują, jak łatwo można zniszczyć spójność i stabilność systemu prawnego, pozwalając na nieuzasadnione wyjątki od obowiązujących norm.

Czy demokracja jest zagrożona przez ignorancję? Refleksje nad niebezpieczeństwem autorytaryzmu i religijnych dogmatów

W grudniu 1997 roku Nelson Mandela wygłosił swoje ostatnie przemówienie jako lider rządzącej partii RPA. W tym wystąpieniu, podobnie jak w wielu innych, jego głównym celem była troska o przyszłość kraju. Wkrótce miał zostać zastąpiony na stanowisku prezydenta przez swojego wybranego następcę, Thabo Mbekiego. Choć Mandela wyrażał pełne przekonanie o potencjale Mbekiego jako lidera, niepokoiła go uniwersalność, z jaką partia podporządkowywała się wyborowi lidera. Chwile przed zakończeniem swojego przemówienia Mandela poruszył niebezpieczeństwo, jakie niesie ze sobą niekontrolowana władza lidera: „Jedną z pokus lidera wybranego bez oporu jest to, że może on wykorzystać tę potężną pozycję, by wyrównać rachunki z przeciwnikami, marginalizować ich, a w niektórych przypadkach pozbyć się ich i otaczać się jedynie wiernymi zwolennikami”. Te słowa okazały się prorocze.

Po zorganizowanym przez Mbekiego sympozjum, które miało pomóc wytyczyć drogę RPA w kwestii epidemii AIDS, prezydent poparł propozycję, która rekomendowała leczenie HIV/AIDS nie przy pomocy leków rekomendowanych przez medycynę opartą na dowodach, lecz za pomocą terapii masażem, muzyką, jogą, terapii duchowej, homeopatii, indyjskiej medycyny ajurwedyjskiej, terapii światłem i innych metod. Mbeki, trwając w swoich błędnych przekonaniach przez całą swoją kadencję, ignorował naukę przez dziewięć długich lat. W tym czasie, mimo wysiłków organizacji pomocowych i aktywistów, władze odmówiły dostępu do leków antywirusowych aż do 2006 roku, co według szacunków doprowadziło do śmierci około 343 000 obywateli RPA.

Zjawisko to nie jest obce również krajom zachodnim, w tym Stanom Zjednoczonym. Ignorancja polityczna, zmysł autorytaryzmu oraz religijne dogmaty od lat kształtują rzeczywistość polityczną. Uważamy, że jako naród jesteśmy odporni na takie niebezpieczeństwa, ale historia nie raz pokazała, jak łatwo, nawet w najbardziej rozwiniętych społeczeństwach, demagogia może zdobyć popularność i wprowadzić w błąd miliony ludzi. Prawda w zderzeniu z religijnymi przekonaniami, które nie mają żadnego oparcia w faktach, staje się zbyt często przedmiotem manipulacji.

To wszystko nie jest przypadkowe. Zjawisko to jest przykładem sytuacji, w której polityka i religia splatają się w jedno, tworząc groźną mieszaninę, która zagraża podstawom nauki i zdrowemu rozsądkowi. Kiedy władze, kierując się religijnymi przekonaniami, ignorują rekomendacje ekspertów i narażają zdrowie obywateli, np. w kontekście pandemii COVID-19, skutki tej ignorancji mogą być katastrofalne. Przykład z USA, gdzie niektóre stany zwolniły zgromadzenia religijne z obowiązku kwarantanny, a nawet dopuściły do organizowania zgromadzeń, w których dochodziło do zakażeń, jest jaskrawym dowodem na to, jak niebezpieczne może być połączenie religijnego fundamentalizmu z polityką.

W takim kontekście, w którym wyklucza się naukową metodę badawczą i traktuje ją na równi z archaicznymi przekonaniami, powstaje pytanie, jak długo uda się utrzymać równowagę. Każdy kompromis z fantazją, z ignorancją faktów, może kosztować nie tylko zdrowie publiczne, ale także wolność intelektualną i społeczną. Ochrona społeczeństwa przed szkodliwymi ideologiami, które mogą podważyć naukowy konsensus, powinna być priorytetem. Tylko w oparciu o obiektywne dowody i naukowe podejście możemy budować bezpieczną przyszłość.