Jakie wyzwania wprowadza generatywna sztuczna inteligencja do prawa własności intelektualnej?

Generatywna sztuczna inteligencja (AI) otwiera nowe horyzonty w różnych branżach, ale również stawia przed prawem liczne wyzwania, zwłaszcza w zakresie ochrony własności intelektualnej. Kiedy technologia szybko wyprzedza istniejące przepisy prawne, pojawia się problem zastosowania tradycyjnych zasad w kontekście nowych zjawisk. Z jednej strony, AI może być wykorzystywana do tworzenia innowacyjnych produktów, ale z drugiej, otwiera drzwi do potencjalnych nadużyć i naruszeń praw autorskich, znaków towarowych czy tajemnic handlowych. W obliczu tych wyzwań, systemy prawne są zmuszone dostosować się do nowej rzeczywistości, co nie jest procesem łatwym ani szybkim.

Problematyczna jest również kwestia związana z dostępnością danych wykorzystywanych do trenowania systemów generatywnej AI. Wiele z tych danych pochodzi od stron trzecich lub jest ogólnie dostępnych, co sprawia, że ochrona ich jako tajemnic handlowych staje się trudna. W przypadkach, kiedy dane te są publicznie dostępne, prawo nie jest w stanie skutecznie kontrolować ich wykorzystywania, co pozwala konkurentom na „odwrócone inżynierowanie” tych rozwiązań. Może to prowadzić do sytuacji, gdzie technologie są kopiowane i wykorzystywane bez poszanowania praw ich twórców. Choć firmy mogą próbować ograniczyć takie działania za pomocą umów licencyjnych, często okazuje się to nieefektywne. W rezultacie generatywna AI prowadzi do nowych dylematów w kwestii ochrony własności intelektualnej.

Przemiany w prawie, jakie generuje rozwój generatywnej sztucznej inteligencji, mogą wpłynąć na przyszłość całych branż. Pojawienie się takich technologii prowadzi do konieczności wprowadzenia nowych regulacji, które będą lepiej odzwierciedlały specyfikę cyfrowego świata. Istnieje obawa, że w wyniku tych zmian innowacyjność może zostać ograniczona przez koncentrację rynku, co z kolei może hamować rozwój nowych technologii. Warto zauważyć, że w sytuacji, gdy prawo nie nadąża za technologią, mogą pojawić się luki, które z jednej strony sprzyjają innowacjom, ale z drugiej – prowadzą do nadużyć i trudności w ochronie praw twórców.

Jak UE Stara się Ochronić Konsumentów przed Manipulacją w Erze Cyfrowej?

Unijne regulacje prawne uwzględniają potencjalny brak równowagi między firmą a konsumentem, dostrzegając w tym konieczność ochrony konsumentów przed wykorzystaniem ich uprzedzeń poznawczych. Unia Europejska uznaje, że w niektórych okolicznościach zgoda konsumenta może być niewłaściwie uformowana, a do podjęcia właściwej decyzji niezbędne jest udzielenie mu dodatkowych informacji, mimo że wcześniej uznano, iż samo udzielenie informacji może nie być wystarczającym środkiem zaradczym. Zgodnie z przepisami UE, przedsiębiorcy muszą dostarczyć konsumentowi odpowiednich informacji dotyczących produktów oraz transakcji. Ponadto UE zakłada, że zgoda konsumenta może wynikać z agresywnych technik perswazyjnych i prób unikania jej wyrażenia.

Na przykład, w ramach dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych (UCPD), artykuły 5, 6, 7, 8 oraz 9 określają, że przedsiębiorcy powinni powstrzymać się od stosowania nieuczciwych praktyk handlowych, zarówno tych opartej na wprowadzających w błąd działaniach, jak i praktyk agresywnych. UE uznaje również, że w pewnych okolicznościach konsumenci potrzebują czasu, aby przeanalizować umowy i zrozumieć ich treść. Z tego powodu, zgodnie z artykułem 6 dyrektywy CRD, konsument ma prawo do odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa w ciągu czternastu dni bez podania przyczyny.

Unia Europejska stara się dostosować swoje regulacje do nowo pojawiających się praktyk handlowych, na bieżąco modyfikując przepisy. Po opublikowaniu komunikatu „Nowa umowa dla konsumentów” wprowadzono Dyrektywę (UE) 2019/2161 Parlamentu Europejskiego i Rady, która nowelizuje dyrektywę o nieuczciwych warunkach umowy, dyrektywę o wskazówkach cenowych, UCPD oraz CRD. Dyrektywa ta odnosi się bezpośrednio do technik, które mogą być identyfikowane jako tzw. "ciemne wzorce" (dark patterns), jak na przykład stosowanie fałszywych recenzji konsumenckich czy „polubień” w mediach społecznościowych.

Zgodnie z przepisami UE w obszarze ochrony konsumentów uwzględnia się możliwą ingerencję w procesy podejmowania decyzji jednostki, opierając się na zgodzie opartej na informacji, świadomości i zrozumieniu. Ponadto UE dąży do dostosowania istniejących przepisów do nowo powstających praktyk, jak ma to miejsce w przypadku Dyrektywy 2019/2161 oraz w ramach wytycznych dotyczących stosowania UCPD, które zostaną omówione w kolejnej części.

Komisja zauważyła, że tego typu praktyki często odbywają się bez pełnej świadomości konsumenta i rozróżnia techniki reklamowe lub sprzedażowe, które są wysoko perswazyjne, od praktyk komercyjnych, które mogą być uznane za manipulacyjne. Celem wytycznych było szczególne skoncentrowanie się na konsumentach podatnych na manipulację, a także na niewłaściwym wpływie wywieranym na ich decyzje. Wytyczne Komisji podają konkretne przykłady takich manipulacji, jak na przykład:

• Przedsiębiorca może wykryć, że nastolatek znajduje się w trudnej sytuacji emocjonalnej w wyniku wydarzeń osobistych. Następnie może wycelować w niego reklamami emocjonalnymi, które mają na celu wywołanie reakcji zakupowej.

• Firma, mając świadomość historii finansowej konsumenta, wie, że dany klient został odrzucony przez instytucję kredytową z powodu problemów z regulowaniem płatności. Może zatem zaoferować mu produkty kredytowe, które mogą go wciągnąć w spiralę zadłużenia.

• Przedsiębiorca, analizując historię zakupów konsumenta, wie, że regularnie kupuje on produkty związane z hazardem w grach losowych, i w związku z tym przesyła mu spersonalizowane oferty promujące podobne produkty.

Komisja Europejska, odnosząc się do tzw. ciemnych wzorców, wskazała, że praktyki takie mogą naruszać przepisy UCPD. Zgodnie z tymi przepisami każda manipulacyjna praktyka, która w sposób istotny zmienia, a nawet może zmienić, zachowanie przeciętnego lub wrażliwego konsumenta, może naruszać wymagania dotyczące staranności zawodowej (artykuł 5 UCPD) i stanowić praktykę wprowadzającą w błąd (artykuły 6–7) lub praktykę agresywną (artykuły 8–9), w zależności od zastosowanego ciemnego wzorca.

Konsument, który korzysta z internetu lub innych cyfrowych kanałów sprzedaży, wciąż może czuć się zagubiony w gąszczu reklam, ofert czy propozycji, które nie zawsze są zgodne z jego rzeczywistymi potrzebami. Ważne jest zatem, by nie tylko unikać wpadania w pułapki cyfrowych manipulacji, ale i w pełni świadomie przyswajać informacje o oferowanych produktach, usługach oraz prawie do odstąpienia od umowy. Ponadto, warto pamiętać, że ochrona konsumentów w erze cyfrowej to nie tylko kwestia legislacyjna, ale także edukacyjna – umiejętność rozpoznawania manipulacyjnych technik to kluczowa kompetencja współczesnego konsumenta.

Jak Singapur kształtuje swoje podejście do sztucznej inteligencji?

Singapur od dawna stanowi przykład państwa, które stawia na innowacje technologiczne i nowoczesne podejście do rozwoju sztucznej inteligencji (AI). Centralnym elementem tego procesu jest Krajowa Strategia AI (NAIS), która została sformułowana w 2019 roku i zaktualizowana w 2023 roku. Na tle globalnym Singapur wyróżnia się jako jedno z pierwszych państw, które stworzyło tak ambitny plan rozwoju sztucznej inteligencji, który ma na celu nie tylko wzmocnienie gospodarki, ale także integrację AI z różnymi aspektami życia społecznego i zawodowego. W artykule tym przeanalizujemy, jak Singapur rozwija swoją strategię AI oraz jakie są jej główne założenia.

Wersja zaktualizowana strategii, NAIS 2.0, przyjęta w 2023 roku, kontynuuje wizję z 2019 roku, ale z nowym naciskiem na dobro publiczne, konkurencyjność globalną oraz budowanie silniejszego ekosystemu AI. W tej wersji pojawiły się także nowe elementy, takie jak wzmocnienie zaangażowania w kształcenie obywateli z zakresu AI, nie tylko w zakresie umiejętności technicznych, ale także w zakresie roli AI w społeczeństwie. Celem jest nie tylko tworzenie nowych technologii, ale także dbanie o to, by były one wdrażane w sposób odpowiedzialny i zgodny z wartościami społecznymi, takimi jak sprawiedliwość, niedyskryminacja i humanocentryzm.

Zasadniczymi elementami strategii NAIS 2.0 są trzy „systemy” oraz ich „umożliwiacze”:

• System 1: Napędy aktywności – obejmuje przemysł, rząd i badania, które muszą być skoordynowane, by tworzyć wartość w oparciu o konkretne problemy i zastosowania AI.

• System 2: Ludzie i społeczności – Singapur dąży do przyciągania najlepszych badaczy i inżynierów do pracy nad rozwiązaniami AI, a także wspiera rozwój technologicznych umiejętności pracowników, którzy mają skalować nowe rozwiązania AI.

• System 3: Infrastruktura i środowisko – zapewnienie odpowiedniej infrastruktury oraz stworzenie zaufanego środowiska, które będzie wspierać innowacje w dziedzinie sztucznej inteligencji.

Singapur stawia także na współpracę międzynarodową i zachęca do tworzenia partnerstw między przemysłem, uczelniami, organizacjami społecznymi i instytucjami badawczymi. Rząd regularnie organizuje inicjatywy, w których obywatele, naukowcy i przedsiębiorcy mogą wspólnie tworzyć i rozwijać nowe projekty związane z AI. W ramach tego procesu Singapur promuje model dzielenia się danymi, który jest kluczowy dla rozwoju technologii opartych na sztucznej inteligencji.

Jako część swoich działań rząd Singapuru wdraża także programy, które mają na celu podnoszenie poziomu edukacji obywateli w zakresie sztucznej inteligencji, aby każdy mieszkaniec kraju miał możliwość zrozumienia, jak AI może wpłynąć na jego życie i jak z niej korzystać w sposób odpowiedzialny.

Wszystkie te działania nie pozostają jednak bez wyzwań. Wprowadzenie zasad rządzenia AI, które byłyby wystarczająco elastyczne, by nie hamować innowacji, a jednocześnie skutecznie minimalizować ryzyka, jest procesem długotrwałym i złożonym. W tym kontekście Singapur stanowi przykład państwa, które balansuje pomiędzy tworzeniem otwartego środowiska dla nowych technologii a dbaniem o to, by rozwój sztucznej inteligencji odbywał się w zgodzie z fundamentalnymi wartościami społecznymi i etycznymi.

Z perspektywy globalnej, strategia Singapuru pokazuje, jak kraj może stać się liderem w dziedzinie sztucznej inteligencji, nie tylko poprzez tworzenie nowych technologii, ale także dzięki rozważnemu podejściu do zarządzania ich wpływem na społeczeństwo. Choć inne kraje, takie jak Stany Zjednoczone czy kraje Unii Europejskiej, również prowadzą intensywne prace nad regulacjami i inicjatywami związanymi z AI, to jednak podejście Singapuru do tworzenia otwartego, inkluzyjnego i odpowiedzialnego ekosystemu AI może stanowić model dla innych państw na całym świecie.

Ważne jest, by zrozumieć, że rozwój sztucznej inteligencji nie powinien ograniczać się jedynie do sfery technologii, ale obejmować także jej miejsce w społeczeństwie, kulturze i codziennym życiu obywateli. Należy zadbać, by technologie były projektowane w sposób, który wspiera równość, sprawiedliwość i dostępność dla wszystkich, a także by ich wpływ na rynek pracy i życie prywatne był zarządzany z uwzględnieniem etycznych norm. W przeciwnym razie może dojść do powstania poważnych nierówności społecznych oraz zagrożeń związanych z prywatnością i bezpieczeństwem.