Jakie znaczenie ma czas i historia w dziełach Adriana Paciego i Mladena Miljanovicia?

Wideo Adriana Paciego „The Column” (2013) ukazuje konflikt wielu temporalności oraz historii, które nakładają się na siebie w finalnych minutach filmu. Czas produkcji i czas morski przenikają się w sekwencji przyspieszonego upływu cieni tańczących pod pokładem statku. Leżąca na boku kolumna, oświetlona przesuwającymi się snopami światła, przypomina o klasycznych formach architektonicznych – kolumna koryncka, nawiązująca do włoskiego renesansu, została przedstawiona w perspektywie liniowej, z centralnym umiejscowieniem w kadrze, gdzie rzędy żeber statku wyznaczają osi symetrii. Brak postaci ludzkich i użycie timelapse podkreślają upływ czasu i jego znaczenie jako metafory zmieniającego się świata i zmieniającej się percepcji klasycznych wartości, symbolizowanych przez nieruchomy monument. Interpretacja pozostaje otwarta: może to być pochwała efektywności pracy, która wyprzedza czas dostawy, lub refleksja nad trwałością tradycji w obliczu nieustannych zmian.

Miljanović nie ogranicza się jednak do ukazania BiH jako „porażki” transformacji post-socjalistycznej, lecz poddaje krytyce samą teleologię przejścia ku demokracji, pokoju i dobrobytowi, kwestionując, do czego tak naprawdę zmierza „transformacja”. Obrazuje BiH nie jako wyjątek, lecz jako przykład szerszego, globalnego stanu „zawieszenia” – stanu, w którym neoliberalizm sprzężony z nacjonalizmem staje się hegemonicznym modelem pamięci zbiorowej i tożsamości. Produkcja monumentów jest zatem manifestacją tego modelu, a „pozostałości” tych działań – jak stos kamieni z filmu – symbolizują zarówno fizyczną, jak i symboliczną fragmentację społeczeństwa. Widzimy tu funkcjonowanie pamięci jako pola walki, gdzie historie konkurują o prawdę, a monumenty przestają być uniwersalnymi znakami pamięci, stając się raczej wyrazem politycznych interesów i retoryk.

Zarówno prace Paciego, jak i Miljanovicia uwypuklają złożoność relacji między czasem, historią, pamięcią i tożsamością w kontekście współczesnych realiów społeczno-politycznych. Paci wykorzystuje klasyczne formy i estetykę renesansu, by pokazać, że przeszłość jest nierozłącznie powiązana z teraźniejszością, ale również podlega reinterpretacjom w zmieniającym się świecie. Miljanović natomiast ukazuje, jak pamięć historyczna i monumenty mogą stać się narzędziami reprodukcji konfliktów, a nie ich rozwiązywania, odsłaniając tym samym pułapki współczesnych projektów narodowych i globalnych narracji.

Jak powstają i funkcjonują teorie spiskowe oraz dlaczego zyskują na popularności?

Zjawisko teorii spiskowych to nie tylko zbiór fałszywych przekonań, lecz także głęboko zakorzeniony mechanizm psychologiczny i społeczny, który znajduje odzwierciedlenie w historii, polityce oraz współczesnych mediach. Badania psychologiczne wskazują, że skłonność do łączenia niepowiązanych ze sobą faktów i dostrzegania wzorców tam, gdzie ich nie ma — tzw. iluzoryczna percepcja wzorców — jest silnym predyktorem wiary w teorie spiskowe i zjawiska nadprzyrodzone. Współczesne konteksty, takie jak pandemia COVID-19 czy wybory polityczne, potęgują te zjawiska, gdyż wywołują poczucie zagrożenia i niepewności, sprzyjając potrzebie odnalezienia sensu oraz sprawcy zaistniałych wydarzeń.

Ruchy i grupy takie jak QAnon demonstrują, jak teoria spiskowa może przeniknąć do masowego odbioru i realnie wpłynąć na działania społeczne i polityczne. Przykłady osób głęboko zaangażowanych w te narracje, jak Ashli Babbitt, której tragiczna śmierć w trakcie zamieszek w Kapitolu ukazała tragiczne konsekwencje takiego zaangażowania, dowodzą, że teorie spiskowe nie pozostają jedynie sferą idei, lecz mają realny wpływ na świat.

Media, zwłaszcza platformy informacyjne o wyraźnych stanowiskach politycznych, w istotny sposób przyczyniają się do rozprzestrzeniania i utrwalania tego typu teorii. Przykładem jest obsesyjne powtarzanie określonych narracji, takich jak „Critical Race Theory” w amerykańskich mediach konserwatywnych, które stają się katalizatorem polaryzacji społecznej. Podobnie różne wypowiedzi polityków i publicystów wpływają na tworzenie „stylu paranoicznego” w polityce, gdzie zagrożenie jest nieustannie wyolbrzymiane i personalizowane, co potęguje poczucie niepokoju i konieczność obrony przed „wrogiem”.

Warto zauważyć, że teoria spiskowa nie jest jedynie zjawiskiem nowoczesnym. Już od dawna zjawiska paranormalne, takie jak nawiedzenia czy poltergeisty, były interpretowane przez pryzmat ludzkich potrzeb wyjaśnienia i kontroli nad nieznanym. Współczesne teorie spiskowe są często kolejnym etapem tej samej ludzkiej potrzeby – odnajdywania wzorców i narracji, które pozwalają nadać chaosowi sens.

Dla czytelnika istotne jest zrozumienie, że teorie spiskowe nie powstają w próżni – są produktem złożonych procesów społecznych, politycznych i psychologicznych. Nie wystarczy ich odrzucić jako zwykłe fałszywe przekonania. Trzeba dostrzegać mechanizmy ich powstawania, rolę mediów oraz emocjonalne potrzeby, które one zaspokajają. Dopiero wtedy można skuteczniej przeciwdziałać ich destrukcyjnemu wpływowi na społeczeństwo i politykę.

Endtext

Czy wolność słowa przetrwa erę kultury „cancel”?

Fenomen kultury „cancel” stanowi dziś jedno z najgorętszych zagadnień w debacie publicznej, rodząc pytania o granice wolności słowa i wpływ ideologii na edukację oraz media. Zjawisko to, nazywane przez niektórych ruchem oczyszczającym przestrzeń społeczną z treści uznawanych za niepoprawne politycznie, w praktyce często okazuje się narzędziem wykluczenia i cenzury. Przykłady takie jak „przypomnienie” o książkach Dr. Seussa czy kontrowersje wokół krytycznej teorii rasy w szkołach pokazują, jak intensywny staje się konflikt między ochroną wolności a dążeniem do eliminacji przekazów uważanych za szkodliwe lub obraźliwe.

W debacie publicznej często podkreśla się, że krytyczna teoria rasy, będąca elementem niektórych programów nauczania, została wypaczona i przedstawiana jako ideologia marksistowska, co powoduje silny opór części społeczeństwa. Przeciwnicy tej teorii argumentują, że jej wprowadzenie obniża standardy edukacyjne i prowadzi do nadmiernej polaryzacji. Zwolennicy natomiast widzą w niej narzędzie do głębszego zrozumienia mechanizmów dyskryminacji i nierówności społecznych.

Kultura „cancel” i towarzyszące jej zjawiska, takie jak polityczna poprawność, wyzwalają sprzeczne emocje oraz działania. Z jednej strony jest to reakcja na rosnącą świadomość problemów społecznych, z drugiej jednak – często prowadzi do zjawiska „polowania na czarownice”, gdzie osoby lub dzieła są eliminowane bez rzeczywistej próby dialogu czy zrozumienia kontekstu. Znane postacie publiczne, takie jak Jordan B. Peterson, ostrzegają, że współczesne uniwersytety oraz media stają się arenami walki ideologicznej, gdzie wolność wypowiedzi jest systematycznie ograniczana.

Równie istotnym aspektem jest rola mediów społecznościowych w eskalacji tych procesów. Platformy takie jak TikTok czy Facebook, choć dają możliwość wyrażania opinii milionom użytkowników, często stają się miejscem rozpowszechniania dezinformacji, ataków personalnych i zjawiska tzw. „cancel mob” – zbiorowego potępienia, które może zniszczyć reputację i karierę jednostki. Przykłady nadużyć pokazują, że za „walką z nietolerancją” kryje się czasem zwykła agresja i brak poszanowania dla różnorodności poglądów.

Warto również zwrócić uwagę na rosnące napięcia ideologiczne, które coraz bardziej dzielą społeczeństwo. Badania pokazują, że postawy wobec edukacji wyższej i kultury publicznej są silnie spolaryzowane według linii politycznych, co utrudnia osiągnięcie konsensusu i sprzyja eskalacji konfliktów. Zjawisko to nie ogranicza się do jednego kraju czy kontynentu, ale ma charakter globalny, pokazując, jak dynamicznie zmienia się krajobraz społeczno-polityczny.

W kontekście tych przemian szczególnie ważne jest zrozumienie, że wolność słowa nie może być traktowana jako bezwzględne prawo do mówienia wszystkiego bez konsekwencji. Równocześnie jednak każda próba jej ograniczenia musi być bardzo precyzyjna i uzasadniona, aby nie prowadzić do stłumienia debaty i zamknięcia społeczeństwa na różnorodne idee. Balans między ochroną indywidualnej ekspresji a odpowiedzialnością społeczną pozostaje jednym z największych wyzwań współczesnych demokracji.

W obliczu tych napięć kluczowe jest, by czytelnik rozumiał, że fenomen kultury „cancel” nie jest jedynie modnym hasłem, lecz symptomem głębokich przemian społecznych i kulturowych. Wiedza o mechanizmach rządzących tym zjawiskiem, o różnicach między konstruktywną krytyką a cenzurą, pozwala lepiej orientować się w aktualnym świecie, który wymaga od nas nie tylko świadomego wyboru poglądów, ale także empatii i zdolności do dialogu ponad podziałami.

Jak rozumieć współczesne zjawiska kulturowe i polityczne w kontekście mediów i tożsamości?

Współczesna rzeczywistość kulturowa i polityczna ukazuje niezwykłe złożenie narracji, które powstają na styku mediów, ideologii oraz tożsamości zbiorowych i indywidualnych. Analiza takich zjawisk wymaga zrozumienia, że w erze cyfrowej komunikacji oraz powszechnego dostępu do informacji, granice między faktami, interpretacjami a manipulacją ulegają zatarciu. Ruchy społeczne, jak i kontrowersyjne wydarzenia polityczne, takie jak obecność i wpływ teorii spiskowych (przykładowo QAnon), nie mogą być postrzegane jedynie jako izolowane incydenty, lecz jako symptomy głębszych procesów społecznych i kulturowych.

Media, zarówno tradycyjne, jak i społecznościowe, pełnią rolę nie tylko źródła informacji, ale także areny walki o znaczenia. Komentarze publicznych osób, takich jak Tucker Carlson, nie są jedynie wypowiedziami, lecz elementami większej narracji, które wpływają na kształtowanie opinii i postaw społecznych. W efekcie, rozpoznanie, które informacje są rzetelne, a które pełnią funkcję propagandową, staje się jednym z najważniejszych wyzwań współczesnego odbiorcy. W kontekście globalnym zjawisko to znajduje swoje odbicie w rosnącej polaryzacji politycznej oraz kryzysach zaufania do instytucji i ekspertów.

Równocześnie, zjawiska związane z tożsamością – takie jak ruchy na rzecz sprawiedliwości społecznej, dekolonizacji przestrzeni publicznej, czy krytyka tradycyjnych monumentów – ilustrują, jak przeszłość i jej pamięć są nieustannie renegocjowane. Akcje takie jak "Rhodes Must Fall" czy krytyka tzw. "wokeizmu" ujawniają napięcia między koniecznością zachowania historii a potrzebą jej reinterpretacji z perspektywy dotąd marginalizowanych grup. Sztuka współczesna staje się w tym kontekście narzędziem krytyki społecznej i przestrzenią do zadawania fundamentalnych pytań o to, co powinno zostać zachowane, a co przewartościowane lub usunięte.

Współczesne zjawiska polityczne, takie jak populizm, są z kolei często reakcją na poczucie wykluczenia i utraty kontroli przez grupy społeczne, które interpretują zmiany społeczne jako zagrożenie dla swojej tożsamości i statusu. Stąd bierze się niechęć do ekspertów czy elit, które są postrzegane jako oddalone od codziennych doświadczeń obywateli. Warto dostrzegać, że ta nieufność nie jest jedynie symptomem ignorancji, lecz wyrazem złożonych emocji i historycznych uwarunkowań.

Zrozumienie tych zjawisk wymaga również analizy mechanizmów psychologicznych, takich jak rola emocji, poczucia bezpieczeństwa i przynależności, które często kierują decyzjami i postawami bardziej niż racjonalne argumenty. Krytyczne spojrzenie na to, jak funkcjonują grupy społeczne oraz jakie narracje kreują, pozwala lepiej pojąć dynamikę współczesnych konfliktów i sporów kulturowych.

Endtext