Jak hegemonia w kontekście populizmu staje się fundamentem politycznym?

W krajach takich jak Włochy, gdzie procesy polityczne były zdominowane przez głęboki i trwały rozwój „złożony, ale nierównomierny”, występowała wyraźna rozbieżność między uprzemysłowioną północą a głównie rolniczym południem. Problem ten nieustannie odgrywa kluczową rolę w polityce, jak ma to miejsce w przypadku Włoskiej Ligi Północnej. W odpowiedzi na tę nierówność, Gramsci w swojej analizie zwrócił uwagę na ideę Lenina, że w szczególnych warunkach agrarnych Rosji klasa robotnicza nie była jedynym czynnikiem transformacji politycznej, lecz miała pełnić rolę przywódczą, hegemoniczną. Włoskiej myśli Marksa, Gramsci nadał nowy kierunek, rozbudowując bolszewicką teorię hegemonii na bardziej złożoną teorię egemonii, podkreślając rolę klasy robotniczej w integracji interesów innych klas społecznych.

Hegemonia, według Gramsciego, to moment katharsis, w którym klasa robotnicza wychodzi poza wąskie interesy związków zawodowych, stając się zdolną do integracji interesów innych klas subalternych w projekt polityczny. Stąd, hegemonyjność to proces przekształcania szczegółów (czyli interesów jednej klasy) w coś uniwersalnego, co prowadzi do politycznej i etycznej jedności. Tego rodzaju integracja szczególnych interesów w uniwersalność nie jest łatwym procesem, ale w kontekście Włoch – w czasach, kiedy to klasa robotnicza, a nie burżuazja, miała pełnić rolę lidera narodowego projektu – stanowiła wyzwanie dla stabilności i skuteczności systemu.

Również w odniesieniu do populizmu, Laclau rozwija koncepcję „artykułowania” interesów różnych grup społecznych w ramach jednej ideologii. Populizm, według niego, nie jest prostą odpowiedzią na konflikt klasowy, lecz raczej formą politycznego i ideologicznego antagonizmu, który unika uproszczenia w kategoriach klasy proletariackiej kontra burżuazji. Laclau uważa, że populizm jako zjawisko polityczne może skutecznie łączyć różne, heterogeniczne elementy, które, mimo braku związku klasowego, mogą współdziałać w dążeniu do przeciwdziałania dominacji „bloku władzy” w państwie.

Laclau podkreśla, że centralnym elementem populizmu jest forma artykulacji, która nie polega na prostym przekształceniu interesów jednej grupy w projekt polityczny jednej klasy, ale raczej na ich zjednoczeniu w bardziej skomplikowaną, wielowątkową strukturę. Populizm, w tym sensie, jest procesem konstruowania „ludowego” podmiotu politycznego, który opiera się na różnych interesach, włączając te klasy tradycyjnie traktowane jako „subalterne”, czyli te marginalizowane i wykluczone ze władzy. Takie podejście wskazuje na większą elastyczność i dynamiczność populizmu, który nie jest statycznym, dogmatycznym projektem, ale raczej ciągłym procesem negocjowania i renegocjowania różnych interesów w ramach jednej, wspólnej ideologii.

W kontekście współczesnego populizmu, a zwłaszcza w odniesieniu do państw peryferyjnych, takich jak Argentyna w przypadku Laclau, kluczowe jest zrozumienie, że populizm nie jest wyłącznie zjawiskiem ekonomicznym, lecz głęboko zakorzenionym w politycznych i ideologicznych antagonizmach. Włochy, z ich podziałem na północ i południe, stanowiły doskonały przykład miejsca, w którym populizm mógłby stać się narzędziem dla integracji różnych grup społecznych w dążeniu do zmiany strukturalnej, która obejmowałaby zarówno interesy klasy robotniczej, jak i innych grup społecznych, takich jak chłopi czy drobni przedsiębiorcy.

W kontekście tej analizy, kluczowe staje się zrozumienie, że populizm nie jest odpowiedzią na klasyczne konflikty klasowe, ale raczej sposobem na stworzenie nowej przestrzeni politycznej, w której różne, sprzeczne interesy mogą zostać zjednoczone w celu realizacji wspólnego projektu. Z tego punktu widzenia, populizm staje się kluczowym narzędziem w polityce współczesnych państw peryferyjnych, w których dotychczasowe struktury władzy i dominacji zostały zakwestionowane przez nową, wieloelementową dynamikę polityczną.

Jak opór wobec populizmu autorytarnego może prowadzić do nowego systemu światowego?

Populizm autorytarny jest jednym z najniebezpieczniejszych zjawisk współczesnej polityki, który podważa fundamenty demokracji, wykorzystując lęki i uprzedzenia społeczne, by zyskać poparcie mas. Jednym z kluczowych mechanizmów, na którym opiera się populizm autorytarny, jest reakcjonizm, a więc odwołanie się do przeszłości, która nigdy nie istniała w takiej formie, jak ją przedstawia się w dyskursie populistycznym. W tym kontekście, za autorytarne populizmy w różnych częściach świata, w tym w Stanach Zjednoczonych, odpowiedzialna jest nie tylko wrogość wobec mniejszości etnicznych czy imigrantów, ale także systemowe i ekonomiczne nierówności, które populizm próbuje maskować, przekierowując gniew obywateli na "obcych" i "innych".

Dzięki temu możemy dostrzec, jak populizm autorytarny nie jest jedynie zjawiskiem powierzchownym, lecz wynika z głęboko zakorzenionych sprzeczności w systemie kapitalistycznym. System ten, zamiast rozwiązywać problemy społeczne, takie jak nierówności ekonomiczne i społeczne, generuje je na nowo, a populizm staje się formą odpowiedzi na te nierozwiązane kwestie. W takim ujęciu, autorytarny populizm nie jest tylko chwilowym zrywem, ale długofalową reakcją na niezdolność systemu kapitalistycznego do zapewnienia sprawiedliwości i równości.

Zrozumienie tego mechanizmu jest kluczowe, by móc skutecznie przeciwstawić się populizmowi autorytarnemu i jego konsekwencjom. Nie wystarczy reagować na objawy, takie jak brutalne zamachy na mniejszości czy ataki na demokrację. Należy głębiej wniknąć w strukturalne przyczyny populizmu autorytarnego, które tkwią w fundamentalnych sprzecznościach współczesnego kapitalizmu. Dlatego aby stawić czoła tym zjawiskom, konieczne jest nie tylko aktywne działanie, ale także poszukiwanie alternatywnego porządku światowego, który pozwoli na przezwyciężenie tych sprzeczności.

Ważne jest zatem, aby zrozumieć, że populizm autorytarny nie jest jedynie zbiorem ideologii, ale narzędziem w rękach tych, którzy mają interes w utrzymaniu istniejącego porządku społecznego, nawet jeśli jest on głęboko niesprawiedliwy. Odpowiedź na to zjawisko wymaga nie tylko odporności wobec jego narracji, ale także głębokiej analizy strukturalnych problemów, które pozwalają populizmowi autorytarnemu się rozwijać.

Jak współczesne perspektywy Lacanowskie dotyczące psychozy zmieniają nasze postrzeganie iluzji i rzeczywistości?

Współczesne podejście do teorii Lacana na temat psychozy koncentruje się na roli języka, symbolicznego porządku i subiektywności w tworzeniu naszej percepcji rzeczywistości. Lacan w swojej pracy zwraca uwagę na fundamentalne pojęcia, które pozwalają zrozumieć, jak jednostka, stykając się z własnym nieświadomym, zaczyna tworzyć narrację, która organizuje jej doświadczenie świata. To właśnie w tej przestrzeni psychotycznej, gdzie subiektywność nie jest w pełni spójna z obiektywną rzeczywistością, pojawiają się zjawiska, które w dzisiejszym społeczeństwie przybierają formy iluzji, manipulacji i rzeczywistości wirtualnych.

Podobnie jak dawniej, gdy w teatrze cieni lub przy pomocy innych technik wizualnych próbowano wywołać wrażenie nadprzyrodzonego, współczesne media wykorzystują podobne mechanizmy do kreowania iluzji. W tym kontekście lacanowska teoria psychozy może być użyta do analizy roli mediów, w tym telewizji i internetu, jako narzędzi wytwarzających rzeczywistości alternatywne, które są przyjmowane przez jednostki bez większego oporu. Przy czym ważne jest zrozumienie, że psychotyczna interpretacja rzeczywistości nie jest jedynie efektem jednostkowych zaburzeń psychicznych, ale może być także efektem społecznego uwarunkowania – zmiany norm i wartości, które są narzucane przez dominujące mechanizmy medialne.

Wielu współczesnych teoretyków, takich jak Slavoj Žižek, wskazuje na to, jak współczesne społeczeństwo konsumpcyjne, w którym jednostka jest niejako zmuszona do nieustannego poszukiwania sensu w świecie pełnym sprzeczności i powierzchownych obrazów, ma wiele wspólnego z mechanizmami psychotycznymi. Fenomen tzw. "postprawdy", czyli sytuacji, w której faktów nie traktuje się już jako fundamentu politycznego i społecznego dyskursu, ale raczej jako elementy manipulacyjne, znajduje swoje odzwierciedlenie w koncepcjach Lacana, gdzie subiektywne zrozumienie świata zaczyna dominować nad obiektywną rzeczywistością.

Współczesna analiza Lacanowska może także rzucić światło na rolę internetu i mediów społecznościowych w kształtowaniu nowych form psychotycznych zaburzeń. Uzależnienie od telefonów komórkowych, zjawisko "znieczulenia emocjonalnego" w kontaktach online, czy nawet zjawisko uzależnienia od wirtualnej rzeczywistości – wszystko to są symptomy, które w języku Lacana można by rozpoznać jako przejawy psychotycznych mechanizmów adaptacji do rzeczywistości technologicznej, gdzie subiektywność jednostki zostaje zanurzona w globalnej, technokratycznej machinie, której nie potrafi ona już w pełni opanować.

Z tego punktu widzenia nie tylko jednostki, ale całe społeczeństwa stają się podatne na psychotyczne manipulacje. Media tworzą nowe narracje, w których prawda i fałsz zostają zatarte, a rzeczywistość staje się niemal niemożliwa do uchwycenia. W tym kontekście należy także dostrzec powstawanie nowych form politycznych i społecznych – populizm i autorytaryzm w dobie internetu stają się nowymi sposobami wyrażania zbiorowej psychozy, w której jednostki, pozbawione prawdziwego dostępu do informacji, są łatwiej manipulowane przez różnorodne ideologie i narracje.

Warto pamiętać, że Lacanowskie podejście do psychozy nie ogranicza się tylko do analizy zaburzeń jednostkowych, ale oferuje także głęboki wgląd w mechanizmy rządzące współczesnym społeczeństwem, w którym psychotyczne przejawy mogą przyjąć postać nie tylko chorób psychicznych, ale także szeroko rozpowszechnionych iluzji i manipulacji. Zrozumienie tego mechanizmu pozwala nie tylko na lepsze zrozumienie natury współczesnych kryzysów społecznych, ale także na refleksję nad rolą jednostki w społeczeństwie, które zdaje się coraz bardziej gubić zdolność rozróżniania między tym, co prawdziwe, a tym, co stworzone w celu manipulacji.