Hoe Populisten en Antiwetenschappers de Samenleving Terug naar de "Donkere Eeuwen" Willen Leiden

De verlichte samenleving is altijd een bedreiging geweest voor gevestigde machten die hun invloed willen behouden, vooral wanneer die samenleving toegang krijgt tot kennis en het vermogen ontwikkelt om kritisch te denken. Politieke leiders, met name in samenwerking met grote bedrijven, proberen vaak de minder goed opgeleide en makkelijk te misleiden delen van de bevolking in hun macht te houden door hen eenvoudig te overtuigen van valse en simplistische antwoorden op complexe vraagstukken. Dit fenomeen is niet nieuw en heeft zijn oorsprong in de klassieke technieken van propaganda die autoritaire leiders al eeuwenlang gebruiken om de massa te manipuleren.

Trump was niet de eerste om deze technieken toe te passen. Het gebruik van repetitie in zijn campagnes is een voorbeeld van hoe autoritaire leiders het denken van hun volgers proberen te sturen, waarbij eenvoudige concepten en angstgevoelens over complexe sociale vraagstukken de boventoon voeren. Volgens Ruth Ben-Ghiat, een professor aan de New York University die propaganda bestudeert, is deze techniek van herhaling bedoeld om een bepaalde manier van denken op te leggen aan een publiek, en het succes ervan is afhankelijk van de mate waarin dat publiek bereid is om zulke boodschappen zonder verder kritisch nadenken te accepteren.

De manier waarop Trump zich richtte op de lager opgeleide kiezers, werd met name duidelijk in zijn uitspraak: "We won with the poorly educated. I love the poorly educated". Dit geeft aan dat een aanzienlijk deel van zijn steun kwam van mensen zonder hoge opleiding, mensen die vaak minder toegang hadden tot de middelen die hen in staat zouden stellen om complexe kwesties vanuit een breder perspectief te bekijken. De ongelijkheid in het opleidingsniveau en de politieke voorkeuren die daaruit voortkwamen, werden duidelijk tijdens de verkiezingen van 2016, waarin Trump niet alleen steun kreeg van mensen zonder een universitaire graad, maar vooral van witte, lager opgeleide mannen.

Bovendien zijn zijn uitspraken en zijn afwijzing van de wetenschap niet zomaar politieke standpunten; ze weerspiegelen een bredere reactie tegen de vooruitgang die wetenschappelijke en rationele inzichten met zich meebrengen. Wetenschap, die ontstaan is uit het systematisch onderzoeken van de menselijke samenleving en de natuur, vormt de basis voor een verlichte en rationele manier van denken. De periode van de Verlichting (circa 1700-1840), waarin wetenschappelijke ontdekkingen en het geloof in rationele vooruitgang centraal stonden, vertegenwoordigde een tijd van grote vooruitgang voor de mensheid.

Heden ten dage zien we dat populisten, vooral degenen die zich achter de nationalistische en conservatieve bewegingen verschuilen, vaak de wetenschap ontkennen. Ze beweren dat de vooruitgang die wetenschap mogelijk maakt, ten koste gaat van de eenvoud en stabiliteit van vroegere tijden, een tijdperk waarin alles volgens hen "beter" was. Dit nostalgische verlangen naar een "golden age" kan gemakkelijk worden geïdealiseerd als een reactie tegen de technologische veranderingen en de globalisering die de moderne wereld kenmerken. Maar deze visie is een misverstand van de geschiedenis. De zogenaamde "donkere eeuwen" waren een tijd van stagnatie en onderdrukking, waarin het geloof in dogma's boven het geloof in wetenschap en vooruitgang stond.

Het gevaar dat gepaard gaat met deze afwijzing van wetenschap en rationaliteit is groot. Als we de principes van de Verlichting verlaten en ons laten verleiden door simplistische en irrationele overtuigingen, zouden we de samenleving terug kunnen brengen naar een tijd van onwetendheid en verdeeldheid. Het is van cruciaal belang dat we de waarde van wetenschap, educatie en kritische reflectie blijven erkennen en koesteren als fundamenten voor onze voortgang. Dit is niet alleen een strijd tegen de ontkenning van de wetenschappelijke feiten, maar ook een strijd voor het behoud van een verlichte, vooruitstrevende samenleving.

Welke rol speelt de verspreiding van misinformatie in de huidige politieke en sociale crisis?

De laatste decennia hebben we een drastische verandering in de dynamiek van informatie en hoe deze wordt verspreid. Dit heeft directe invloed op politiek, wetenschap en sociale normen. De opkomst van sociale media, gecombineerd met de snelgroeiende invloed van populisme en autoritarisme, heeft geleid tot een verschuiving in de manier waarop mensen informatie ontvangen, verwerken en gebruiken. Dit heeft verstrekkende gevolgen voor het begrip van feiten, waarheid en zelfs de basisprincipes van een democratisch proces.

Wat we nu zien is een intensivering van het probleem van desinformatie, waarbij misleidende informatie niet alleen wordt verspreid door sociale netwerken, maar ook door een aantal actoren die specifiek zijn gericht op het ondermijnen van het vertrouwen van burgers in traditionele instituten. Door het gebrek aan transparantie en de manipulatie van informatie via nieuwe technologieën is het moeilijker dan ooit om te onderscheiden wat waar is en wat niet. Dit vormt een directe bedreiging voor de democratische processen, omdat het de mogelijkheid van de burger om geïnformeerde keuzes te maken ernstig ondermijnt.

De impact van misinformatie is veelomvattend. In veel landen is het democratisch proces zelf in gevaar door de manipulatie van de publieke opinie, vooral via sociale media en de massamedia. De kracht van algoritmes, die vaak de zichtbaarheid van bepaalde informatie vergroten, heeft het mogelijk gemaakt dat meningen die vaak ver verwijderd zijn van feiten domineren. Dit heeft geleid tot politieke polarisatie, waarbij mensen zich niet langer verenigd voelen door gedeelde feiten en kennis, maar in plaats daarvan door gepolariseerde en vaak verzonnen narratieven.

In de context van wetenschappelijke en technologische vooruitgangen is desinformatie even verwoestend. De strijd tegen klimaatverandering is bijvoorbeeld een gebied waar misinformatie veel schade heeft aangericht. Klimaatsceptici, vaak gesteund door belangen van de fossiele industrie, gebruiken een breed scala aan technieken om wetenschappelijk bewijs te ontkennen of in twijfel te trekken. Deze campagnes van misleiding hebben geleid tot vertragingen in de wereldwijde strijd tegen milieuvervuiling en het behoud van de aarde voor toekomstige generaties. Dit is vooral gevaarlijk omdat het het vertrouwen van het publiek in wetenschappelijke consensus ondermijnt en de beleidsvorming verstoort.

Naast de invloed op politiek en wetenschap heeft desinformatie ook gevolgen voor de sociale cohesie. De polarisatie die door misinformatie wordt versterkt, is niet alleen zichtbaar in politieke debatten, maar ook in hoe verschillende groepen mensen elkaar beschouwen. Dit versterkt etnische, religieuze en culturele tegenstellingen en draagt bij aan een maatschappij die steeds meer verdeeld raakt. Het vertrouwen in de ander verdwijnt, wat leidt tot wantrouwen en vaak tot conflicten tussen gemeenschappen.

Wat essentieel is om te begrijpen, is dat de strijd tegen desinformatie niet alleen gaat over het stoppen van verkeerde informatie, maar ook over het herstellen van het vertrouwen in de media, wetenschappelijke instellingen en democratische processen. Het vraagt om een gezamenlijke inspanning van zowel burgers als instituten om een samenleving te creëren die niet wordt gedreven door angst, polarisatie en manipulatie, maar door feiten, waarheid en gemeenschappelijke waarden. Het is een uitdaging die niet alleen de politiek, maar ook de fundamenten van ons sociale contract op de proef stelt.