Hoe heeft Trump het presidentschap en de media veranderd?

Donald Trump’s intrede in de politieke mediawereld bracht een diepgaande verschuiving teweeg in de Amerikaanse politieke journalistiek. Zijn aanwezigheid versnelde de evolutie van het politieke mediasysteem, waarbij traditionele normen en communicatiepraktijken werden doorbroken en herzien. Trump negeerde de conventionele regels van presidentiële communicatie die al aan het vervagen waren in het digitale tijdperk, en exploiteerde een hybride mediasysteem in transitie, waar journalistieke normen nog onstabiel waren. Hoewel infotainment al decennia deel uitmaakt van het nieuwslandschap, waren journalisten niet voorbereid op het fenomeen van een entertainmentmagnaat die het hoogste politieke ambt bekleedde. Zijn opkomst viel samen met een periode van hevige partijdige polarisatie, die zich ook vertaalde in een gefragmenteerde en competitieve mediaomgeving.

Journalisten stonden voor een complex dilemma: zij moesten de nieuwswaarde van Trump’s tweets afwegen tegen de druk van het medialandschap om kijkers en lezers te trekken en winst te maken. Het verspreiden van misinformatie, vaak afkomstig van Trump en zijn medewerkers, dwong hen tot moeilijke keuzes, omdat zij enerzijds niet wilden bijdragen aan het verspreiden van onjuiste informatie, maar anderzijds de realiteit van zijn invloed niet konden negeren. Trumps ongekende aanvallen op journalisten en nieuwsorganisaties ondermijnden het vertrouwen in de pers en demoraliseerden veel verslaggevers. Toen Joe Biden werd gekozen, schakelde de gevestigde pers snel weer over naar meer traditionele journalistieke normen, gezien zijn klassieke presidentiële communicatiestijl die in sterk contrast stond met die van Trump. Desondanks behoudt Trump nog steeds een opmerkelijke media-aandacht, veel meer dan gebruikelijk is voor ex-presidenten.

Trump’s invloed op presidentiële communicatie is diep geworteld in zijn identiteit als entertainmentster. Vanaf het moment dat hij zijn kandidatuur aankondigde in het vergulde decor van Trump Tower, werd hij door de pers als beroemdheid bestempeld – een label dat hij actief omarmde gedurende zijn presidentschap. In tegenstelling tot andere beroemdheden die de politiek ingingen en uiteindelijk traditionele politieke rollen aannamen, bleef Trump stevig geworteld in de entertainmentwereld. Dit leidde tot een cultuurclash tussen de gevestigde pers met haar diepgewortelde normen en de opkomst van een politiek gebaseerd op entertainment.

De stijl en inhoud van Trump’s retoriek sluiten aan bij bredere ontwikkelingen in presidentiële communicatie, waarbij de persoonlijke en theatrale aspecten steeds belangrijker zijn geworden. Hij verlengde en verscherpte een trend waarin presidentschap en mediacultuur steeds meer met elkaar verweven raakten. In dit licht is het niet alleen relevant om de directe impact van zijn communicatiestrategieën te begrijpen, maar ook de implicaties voor de relatie tussen politiek, media en publiek.

Belangrijk om te beseffen is dat deze verschuivingen niet slechts tijdelijk zijn. De wijze waarop Trump presidentiële communicatie transformeerde, heeft blijvende gevolgen voor de democratische dialoog en de functie van de media als waakhond. Het publiek wordt geconfronteerd met een mediaomgeving waarin feiten, gevoelens en entertainment steeds meer door elkaar lopen. De noodzaak voor kritische mediageletterdheid en een bewuste omgang met nieuwsbronnen is daarmee urgenter dan ooit. Bovendien vraagt deze nieuwe realiteit om een heroverweging van de rol van journalisten, die steeds vaker moeten navigeren tussen het traditionele beroep en de dynamiek van digitale platforms die snelheid en engagement stimuleren boven nuance en diepgang.

Waarom vertrouwen op de overheid fluctueert: de rol van partijdigheid, professionalisering en complexiteit

Het vertrouwen in de overheid bevindt zich al decennialang op een historisch laag niveau, ondanks enkele kortstondige oplevingen tijdens uitzonderlijke gebeurtenissen zoals economische groei of na 9/11. Waar in de jaren 50 en vroege jaren 60 nog zo’n 75 procent van de Amerikanen vertrouwen uitsprak, daalde dit cijfer tegen 1980 tot ongeveer 30 procent, en sinds 2005 schommelt het vertrouwen rond de 20 tot 25 procent. Dit langdurige verlies aan vertrouwen houdt niet alleen verband met de prestaties van de overheid, maar ook met diepgaande maatschappelijke veranderingen en politieke dynamiek.

Een opvallend aspect is dat het vertrouwen in de overheid sterk gekleurd wordt door partijdigheid. Gedurende de ambtsperiodes van presidenten als Obama en Trump veranderde het vertrouwen van Democraten en Republikeinen omgekeerd, waarbij elke partij meer vertrouwen toonde wanneer een eigen partijgenoot aan het roer stond. Dit wijst op een fundamentele verbondenheid van vertrouwen met politieke identiteit, eerder dan met objectieve overheidsresultaten. Deze partijdige fluctuaties gaan ook gepaard met wisselende gevoelens van woede jegens de federale overheid, die vergelijkbare patronen volgen.

De complexe oorzaken van het algemene vertrouwenstekort zijn veelzijdig. Economische tegenwind, stijgende criminaliteitscijfers, armoede onder kinderen, politieke schandalen en een sterk gepolariseerd politiek klimaat zijn allemaal factoren die het vertrouwen ondermijnen. De turbulente geschiedenis van de VS, met oorlogen, burgerrechtenstrijd, presidentsafzettingen en recessies, heeft diepe sporen nagelaten in het publieke vertrouwen. Daarnaast speelt de professionalisering van de overheid een cruciale rol in de hedendaagse politieke dynamiek.

Sinds de jaren 60 is er een toenemende aanwezigheid van professionele bestuurders en beleidsmakers in alle overheidslagen, van het Congres tot het presidentschap en de federale bureaucratie. Deze elite, gevormd door opleiding en beroepsprestatie, beheert een complexe en omvangrijke overheidsapparaat. De groei van stafleden voor wetgevers, de uitbreiding van uitvoerende diensten, en de explosieve toename van regels en voorschriften hebben geleid tot een ingewikkeld systeem dat voor velen moeilijk te doorgronden is.

Deze professionalisering heeft ook geleid tot een andere wijze van politieke participatie. Waar politieke partijen vroeger brede mobilisatie nastreefden, richten hedendaagse kandidaten zich vaak slechts op specifieke kiezersgroepen. Ongekozen rechters en professionele belangenbehartigingsorganisaties vervullen beleidsrollen die voorheen exclusief aan gekozen wetgevers toebehoorden. Het resultaat is een politiek landschap waarin beleidsvorming meer een spel is tussen gespecialiseerde elites en minder een afspiegeling van massale volkswensen.

Het grote aantal en de diversiteit van belangenorganisaties in Washington – van wetenschappelijke verenigingen tot commerciële lobbygroepen – creëert een wervelwind van invloed en tegengestelde belangen. Deze ‘lobbywereld’ werkt vooral om bestaande beleidsprogramma’s te beschermen of aan te passen, in plaats van nieuwe initiatieven te lanceren. Hierdoor ontstaat beleidsmatige stasis: veranderingen zijn zeldzaam en de overheid lijkt vaak onverschillig tegenover de individuele noden van burgers.

Daarnaast is het essentieel te begrijpen dat deze dynamiek niet alleen een Amerikaans fenomeen is, maar in meerdere democratische samenlevingen herkenbaar is, waar de groei van professionele elites en belangenbehartiging de relatie tussen overheid en burger onder druk zet. Het erkennen van deze mechanismen helpt te verklaren waarom het herstellen van vertrouwen in een complexe moderne staat zo’n uitdagende opgave blijft, en waarom politieke loyaliteit vaak meer zegt over identiteit dan over beleidsinhoud.

Hoe slaagt een president erin het vertrouwen in de media systematisch te ondermijnen?

Vanaf de eerste dag van zijn presidentschap begon Donald Trump een systematische aanval op de traditionele media. Wat begon met het betwisten van objectieve verslaggeving over de opkomst bij zijn inauguratie, groeide uit tot een fundamentele strategie: het delegitimeren van de journalistiek als zodanig. Zijn perssecretaris, Sean Spicer, herhaalde publiekelijk aantoonbaar valse claims over de menigte bij de inauguratie, ondanks visueel bewijs dat het tegendeel aantoonde. Deze praktijk – het bewust verdraaien van feiten en het ondermijnen van objectieve journalistiek – werd kenmerkend voor Trumps omgang met de media.

Gedurende zijn ambtstermijn werd "fake news" niet alleen een afwijzing van onwelgevallige berichtgeving, maar een wapen om iedere vorm van institutionele kritiek of onderzoeksjournalistiek te diskwalificeren. De aanval beperkte zich niet tot de media alleen: wetenschappelijke autoriteit werd eveneens ondergraven. Tijdens de COVID-19-pandemie negeerde Trump medisch advies, onderdrukte de communicatie van experts zoals Dr. Anthony Fauci, en verspreidde desinformatie die rechtstreeks in strijd was met wetenschappelijke consensus. Wetenschappers signaleerden dat deze publieke aanvallen leidden tot politieke inmenging in hun werk en een afname van professionele integriteit binnen federale agentschappen.

Het gebruik van termen als “hoax” voor alles wat hem politiek bedreigde – van de Mueller-onderzoeksresultaten tot kritische COVID-rapportage – maakte duidelijk dat zijn doel niet enkel het ontkennen van feiten was, maar het actief creëren van verwarring over wat als feit geldt. Voor het publiek werd het steeds moeilijker om het onderscheid te maken tussen betrouwbare verslaggeving en op sensatie beluste of doelbewust misleidende communicatie op sociale media. Een tweet had evenveel impact als diepgravende onderzoeksjournalistiek.

Deze strategie had diepgaande gevolgen. De journalistiek werd niet alleen in diskrediet gebracht, maar individuele journalisten werden doelwit van intimidatie en bedreigingen. Legitiete media werden uitgesloten van toegang, terwijl rechtse, vaak marginale platforms juist werden gefaciliteerd. De Trump-regering overwoog juridische stappen tegen grote mediakanalen zoals CNN en de New York Times, onder andere door het aansturen op aanpassing van lasterwetten om kritische verslaggeving te kunnen bestraffen.

Na de overgang naar het presidentschap van Joe Biden werd het contrast in mediabenadering scherp zichtbaar. Bidens afstandelijke, beleidsgerichte communicatie herstelde in zekere zin traditionele normen in het Witte Huis. Maar ondanks deze verandering bleef Trump – zelfs na zijn verbanning van sociale media – het medialandschap domineren wanneer hij zich uitsprak. De nasleep van zijn presidentschap liet een verdeeld medialandschap achter waarin disinformatie, polarisatie en wantrouwen structurele elementen waren geworden.

De verbanning van Trump van platforms zoals Twitter, Facebook, YouTube en anderen na de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021, was een keerpunt. Zijn digitale stilte dwong hem om alternatieve wegen te zoeken om zijn aanhang te bereiken. Pogingen zoals de blog “From the Desk of Donald J. Trump” en het sociale netwerk GETTR faalden vrijwel onmiddellijk. Het publiek keerde zich niet noodzakelijk van zijn boodschap af, maar de infrastructuur die hem een wereldwijd podium bood, bleek onmisbaar. Zijn afwezigheid op grote platforms betekende niet het einde van zijn invloed – andere politici namen zijn retoriek over, en media bleven zijn optredens gretig verslaan.

Welke kenmerken maken Trump tot een 'dominator' president en wat betekent dit voor zijn buitenlandse beleid?

Donald Trump vertoont karakteristieken die nauw aansluiten bij het type “dominator” presidenten, zoals beschreven door psychologen Steven Rubenzer en Thomas Faschingbauer. Deze dominator-presidenten, waaronder Andrew Jackson, Lyndon Johnson en Richard Nixon, werden gekenmerkt door hun extreem bazige, eisende en manipulatieve gedrag. Ze waren niet temperamentvol, maar juist assertief, egocentrisch, koppig en hadden een hoge dunk van zichzelf. Dit type leiderschap staat haaks op openheid en agreeableness (vriendelijkheid), wat vaak leidde tot onstabiel persoonlijk gedrag en een gebrek aan empathie. Trump plaatste een portret van Andrew Jackson in het Witte Huis, een symboliek die zijn politieke stijl en persoonlijkheid treffend illustreert. Zijn presidentschap werd daardoor een ruige rit, gekenmerkt door controverse en conflicten.

De samenstelling van Trump’s buitenlandse beleidsapparaat kende grote instabiliteit, wat zijn beperkte ervaring met internationale betrekkingen weerspiegelde. Aanvankelijk omringde hij zich met gepensioneerde generaals, wiens militaire achtergrond hij tijdens zijn campagne had geprezen, mogelijk ingegeven door zijn jeugd op de New York Military Academy. Onder hen waren generaal John Kelly, defensiechef James Mattis en nationaal veiligheidsadviseur H. R. McMaster. Hun vertrek, vaak door beleidsverschillen, maakte plaats voor politieke functionarissen met minder ervaring in defensie en buitenlandse zaken, zoals Mike Pompeo en John Bolton, die bekend stonden om hun harde lijn. Deze voortdurende wisselingen in sleutelposities wekten de indruk van een onrustig en onvoorspelbaar buitenlands beleid.

De president zelf nam het voortouw in het formuleren van het buitenlands beleid, waarbij staatssecretaris Rex Tillerson aanvankelijk een passieve rol speelde. Trump’s wisselvallige stijl, inclusief het openlijk ontslaan van hoge ambtenaren met korte mededelingen zoals “You are fired,” maakte het moeilijk voor zijn team om consistent beleid te voeren. Het ontbreken van een stevig netwerk binnen Washington en een trage start van de administratieve benoemingen vertraagden bovendien de implementatie van zijn beleidsagenda.

Trump’s ‘dominator’ stijl manifesteerde zich ook in zijn omgang met personeel: een managementstijl die gekenmerkt wordt door harde kritiek, vernederingen en het creëren van een gespannen werksfeer. Dit gedrag is vergelijkbaar met dat van Lyndon Johnson, die bekendstond om zijn soms vernederende behandeling van medewerkers. Hoewel dit gedrag effectiever kan zijn in het kortetermijnbeheer van personeel, leidt het op de lange termijn tot onrust en instabiliteit binnen een administratie.